Column: Waarom onze economie niet klopt

“Anyone who believes that exponential growth can go on forever in a finite world, is either a madman or an economist,” zo stelde Kenneth Boulding in 1973. Nu, ruim veertig jaar later, lijkt deze uitspraak meer dan ooit van toepassing. De huidige economische rekenmodellen hebben de basisaanname dat er sprake moet zijn van economische groei. Altijd en overal. Maar is deze permanente economische groei eigenlijk wel houdbaar?

Een groeiende economie is gerelateerd aan een groeiende besteding, wat in de huidige economische modellen een groei in consumptie met zich mee brengt. Consumptie is hiermee een maat geworden voor economische groei. Het probleem van deze huidige consumptie in vooral de Westerse wereld is dat het op de lange termijn niet meer gaat passen op onze aarde. Momenteel gebruiken we al flink meer grondstoffen dan de aarde creëert: binnen enkele jaren zullen we met serieuze gevolgen hiervan te maken krijgen.

Grondstofgebruik
Ik ga even meer specifiek in op ons grondstofgebruik, wat gerelateerd is aan consumptie en dus aan welvaart. Op onderstaande afbeelding is het wereldwijde materiaalgebruik te zien van een aantal belangrijke grondstoffen. Zoals te zien is, is de toename nog steeds exponentieel. De crisis, die in 2008 begon, is op wereldschaal hier nauwelijks waarneembaar. Het is niet eens de hoeveelheid die me zorgen baart. Wel het tempo waarmee deze hoeveelheid blijft toenemen.

Bron: presentatie Ernst Worrell, Universiteit Utrecht

Daarnaast wordt er door sommigen nog steeds volgehouden dat wij als mensen maar een minimale invloed op de aarde hebben. Die mythe leek een aantal jaar geleden misschien vol te houden, maar onderstaand periodiek systeem laat een ander verhaal zien: de verplaatsing van materialen over de aarde door mensen. Bij zwarte elementen (zie afbeelding) is dit meer dan de helft. Denk je eens in, meer dan de helft van het totale transport van het element ijzer (Fe) vindt plaats door menselijk handelen!

Het echte schokeffect volgt wanneer we deze twee plaatjes combineren. Een exponentiële groei van materiaalgebruik – en niet alleen van de ‘standaard’-materialen die in de grafiek opgenomen staan – en de enorme invloed die we nu al hebben op materiaaltransport over onze planeet. Om uitputting van onze aarde te voorkomen kunnen we niet anders dan onze huidige economische modellen radicaal omgooien.

Van kopen naar leasen
Dit omgooien kan op verschillende manieren. Een van de meest bekende is de transitie van kopen naar leasen: in plaats van dat consumenten betalen voor het bezit van een product, betalen ze voor het gebruik. Dit kan bij steeds meer producten, inmiddels ook bij huishoudelijke apparaten als wasmachines en lampen en praktische toepassingen als vloerkleden en meubelen. Een belangrijk voordeel is dat je als consument geen producten weg hoeft te gooien die nog prima functioneren, maar die je niet meer gebruikt: deze worden optimaal hergebruikt door de producteigenaar.

Het bedrijf Turntoo ontwikkelde de afgelopen jaren concepten rondom het idee van leasen. Afgelopen voorjaar is in Brummen het gehele gemeentehuis volgens het Turntoo-principe opgeleverd: alle inrichting is geleasd, en de bouwmaterialen van het gemeentehuis kunnen na de sloop opnieuw worden gebruikt voor andere toepassingen.

 
Nieuw systeem
Dat exponentiële groei in een eindige wereld niet mogelijk is, moge duidelijk zijn. Veertig jaar geleden werd dit al benoemd, en de gevolgen worden steeds beter zichtbaar. Om niet op grote tekorten van grondstoffen af te stevenen zijn radicale veranderingen nodig. Nieuwe economische modellen die niet op consumptiemaximalisatie zijn gebaseerd, zijn daarvoor essentieel. De eerste initiatieven zijn er al. Laten we dit momentum gebruiken om samen de omslag te initiëren naar een nieuw en beter houdbaar economisch systeem. Een systeem, waarin exponentiële groei geen vereiste is, en we toch kunnen komen tot een economisch gezonde wereld die prettig leefbaar is.