Op zoek naar win-win situaties in Bolivia

“In Bolivia zijn over het algemeen twee manieren om te eten”, legt Nigel Asquith, directeur van mijn stageorganisatie Fundación Natura Bolivia uit. “Je kunt naar een fastfoodrestaurant gaan en een bord rijst met kip bestellen. Of je nodigt vrienden bij je thuis uit voor een churrasco (barbecue). Ieder neemt wat vlees mee om te delen en er hoeft geen geld te worden betaald.” Het is een typische tweedeling in Bolivia, en sinds kort ben ik er achter gekomen dat dit ook karakteriserend is voor de manier waarop Bolivianen duurzaamheidproblemen aanpakken.

Don Epifanio in zijn bos.

Het fastfoodrestaurant is de meest zichtbare vorm van eten in Bolivia. Het is een economische handeling waarin de uitwisseling van eten in geld is uitgedrukt. De barbecue is minder zichtbaar, maar niet minder belangrijk in het Boliviaanse leven. Dit is een vorm van eten die gebaseerd is op wederkerigheid, een uitwisseling waar ieder aan bijdraagt zonder dat er geld bij te pas komt.

Het zijn twee verschillende vormen van economie. Op eenzelfde manier kunnen we op twee manieren met duurzaamheidproblemen omgaan: we kunnen direct geld uitgeven om het milieu te beschermen, of we kunnen op zoek gaan naar wederkerigheid – oplossingen waar iedereen aan bijdraagt en uiteindelijk van profiteert.

Bij Fundación Natura Bolivia heeft men voor de laatste optie gekozen. Het is een benadering die ingaat tegen de heersende aanpak van carbon credits en het geven van directe financiële vergoedingen voor natuurbehoud.

Bossen beschermen

Een van de grootste milieuproblemen van Bolivia is ontbossing. In geen ander land in Zuid-Amerika gaat de boskap zo snel als hier; in 2010 met zo’n 0,53 procent. Dit heeft als gevolg dat circa 80 % van de totale Boliviaanse uitstoot van broeikasgassen wordt veroorzaakt door ontbossing. Gelukkig wordt er ook hard gewerkt om dat tegen te gaan. Fundación Natura Bolivia heeft een manier gevonden om op een praktische manier er voor te zorgen dat lokale boeren op het Boliviaanse platteland hun bossen beschermen.

De sleutel tot deze oplossing ligt in het identificeren van de gebruikers en producenten van ecologische functies. Welke functies vervullen bossen binnen hun ecosystemen? En hoe maken mensen gebruik van die functies? In de eerste plaats is dat de opslag van enorme hoeveelheden koolstof in de vorm van biomassa. Daarnaast zijn bossen belangrijk voor het behoud van biodiversiteit en een mooi landschap. Maar de functie waar de mens misschien wel het meest van profiteert is de productie van water. Tropische bossen zijn in feite enorme waterfabrieken. Miljoenen Bolivianen zijn voor hun dagelijkse watervoorziening afhankelijk van de productie van water in bossen. Vaak liggen deze bossen hoog in de heuvels van dit bergachtige land en wordt het water downstream, beneden aan de rivier, verbruikt in de grote steden.

Is het dan niet logisch als de gebruikers aan de voet van de berg een klein beetje bijdragen aan de bescherming van deze zo belangrijke bossen in hoger gelegen gebieden, vroeg Fundación Natura zich af. En zo was het idee van ‘Acuerdos Reciprocos por Agua‘ (wederkerige waterovereenkomsten) geboren.

Fundación Natura Bolivia begon met het opzetten van lokale waterfondsen. Alle downstream-gebruikers van water gingen voortaan 1 Boliviano (ca. € 0.15) per maand bijdragen aan een lokaal waterfonds. Vervolgens werden er afspraken gemaakt met de zelfonderhoudende boeren die in de bergen aan het begin van de waterstroom wonen. Zij bezitten vaak een aantal hectare bos, waar met regelmaat een stuk van gekapt wordt om als nieuwe landbouwgrond te gebruiken. Met geld uit de waterfondsen werden deze boeren gecompenseerd voor het behoud van hun bos.

Prikkeldraad en pijpleidingen wordt uitgedeeld aan boeren als compensatie voor het behoud van hun bossen.

Win-win situatie

Maar in tegenstelling tot veel andere initiatieven kwam deze compensatie niet in de vorm van een directe betaling. In ruil voor het beschermen van hun bossen kregen de boeren een non-monetaire vergoeding in de vorm van cement, pijpleidingen, prikkeldraad, of fruitboompjes. Hiermee konden zij een fruithandeltje beginnen, wat vaak economisch rendabeler is dan de traditionele en ecologisch destructieve veeteelt.

Het werd een win-win situatie. De watergebruikers in het dal waren verzekerd van waterproductie in de toekomst. En de hogerop gelegen boeren ontvingen extra inkomsten, meer dan het kappen van een stuk bos hen zou opleveren.

Op deze manier heeft Fundación Natura Bolivia momenteel ruim 138 duizend hectare bos onder bescherming. Het idee wordt nu ook uitgeprobeerd in een aantal andere Zuid-Amerikaanse landen, en zelfs in Zuid-Afrika.

Barbecue

Natuurlijk heeft dit systeem zijn beperkingen. Er zijn downstream-gebruikers en upstream-producenten voor nodig. En ook goede ondersteuning vanuit de overheid is noodzakelijk om het systeem goed te kunnen implementeren. Maar het idee om lokale gemeenschappen met verschillende belangen met elkaar te verbinden in de vorm van non-monetaire, wederzijdse overeenkomsten is een idee dat zeker implementeerbaar is in andere situaties. Misschien is dat wanneer duurzame initiatieven ook werkelijk duurzaam zijn: overeenkomsten tussen lokale gemeenschappen, onafhankelijk van buitenlandse fondsen, waarin win-win situaties worden gevonden voor iedere betrokkene. Het is een keuze voor de barbecue, in plaatst van het fastfoodrestaurant. Fastfood is misschien makkelijker, maar de barbecue smaakt uiteindelijk voor iedereen beter.