Milieupolitie of de media?
Het gaat nog wel eens mis op milieugebied. Een groot bedrijf dat zich niet aan de regels houdt of binnen de regels zo ver mogelijk de grenzen op zoekt is geen zeldzaamheid. Maar hoe ver kan zo’n bedrijf gaan? Van tijd tot tijd komt er een milieuschandaal naar boven, niet omdat politie en justitie er achter komen,maar door een onderzoekende journalist. In dit artikel drie opvallende journalistieke milieu-ontdekkingen die nogal wat stof lieten opwaaien.
Door Nine de Pater
Beerput Nederland
In de documentaire Beerput Nederland (december 2017) laat Wilfried Koomen een serie aan wantoestanden in de chemische afval industrie zien. De documentaire, die op de NPO uit werd gezonden, maakte het één en ander los. Naast een storm van reacties van kijkers en media volgden al snel Kamervragen waarbij ook de film aan de aanwezige tweede kamerleden werd vertoont.
Beerput Nederland laat tal van voorbeelden zien waarbij chemisch afvalwater in het oppervlaktewater wordt gedumpt. Dit is hartstikke illegaal. Door de chronologische opbouw roept de film in eerste instantie verbazing op over het verleden. Naarmate de tijd vordert slaat dit om in verontwaardiging, boosheid en machteloosheid. De beschreven milieucriminaliteit blijkt namelijk niet iets van vroeger, we hebben er tot op de dag van vandaag nog mee te maken. De bedrijven kunnen al decennia lang ongestoord hun gang gaan zonder dat er echt in wordt gegrepen. De documentaire laat op een schokkend manier zien hoe de politiek en deze bedrijven met elkaar verweven zijn, door economische belangen en afspraken uit het verleden. Mede hierdoor wordt er zelden ingegrepen.
Corruptie in Nigeria en Nederland
Nog geen maand eerder kwam de chemische industrie ook al in het nieuws. Vrij Nederland publiceerde het artikel ‘Shell in het nauw, Corrupt constructies’. Een verslag door Ede Botjes over dubieuze corruptiepraktijken rondom een groot olieveld in Nigeria. Zo werden er dealtjes gesloten met een ex-olie-minister en kon shell voor een heel klein bedrag de rechten om te boren krijgen. Het verslag van zo’n negen pagina’s laat de complexiteit van deze affaire zien. Het brengt volledig in beeld hoe het bedrijf zich al sinds de jaren 90 overal succesvol tussenuit wist te wringen. Totdat de Italiaanse recherche en de FBI lucht kregen van de zaak. De directeur van Shell werd afgeluisterd en al snel bleek dat ook hij op de hoogte was. De zaak heeft uiteindelijk geleid tot een inval in het hoofdkantoor van shell in Den Haag. Al deze gebeurtenissen wist het bedrijf in de doofpot te stoppen. Totdat Vrij Nederland honderden documenten in handen kreeg waar de hele kwestie in aan het licht kwam.
Hoewel het artikel niet voor enorme ophef heeft gezorgd onder de Nederlandse bevolking, heeft het wel degelijk wat reuring veroorzaakt. Shell en ander oliebedrijven liggen onder een vergrootglas bij de politiek en media. Een volgende misstap kan zomaar leiden tot grote woede.
Dit laatste is bewezen met onthullingen in Trouw, 27 januari 2018. De krant ontdekte dat Shell met slimme juridische stappen zich van haar verplichtingen richting de NAM (Nederlandse Aardolie Maatschappij, de gasexploitant in Groningen) heeft losgemaakt. Met als gevolg dat Shell mogelijk niet aansprakelijk zal zijn als de slachtoffers van de aardbevingen in Groningen gecompenseerd moeten worden. Dit bleef niet onopgemerkt. Binnen 24 uur werd een petitie opgesteld, vroeg men een spoeddebat in de Tweede Kamer aan en was het onderwerp trending op twitter. Mensen waren boos dat een bedrijf, dat al jarenlang dikke winst maakt, wegloopt voor haar verantwoordelijkheden als die winst dreigt te verdwijnen.
Sjoemelsoftware en aapjes
Het laatste voorbeeld is misschien wel de bekendste. Het zal niemand ontgaan zijn: de dieselgate. Het is nog maar een paar jaar geleden (2015) dat dit schandaal aan het licht kwam. Volkswagen bleek al jaren te sjoemelen met software waardoor auto’s in hun stikstofdioxide-tests (tests naar de uitstoot van fijnstof) veel beter uit de bus komen dan de werkelijke uitstoot op de weg. De aandelen van het bedrijf schoten omlaag en de rechtzaken lieten niet lang op zich wachten. Ondertussen lijkt de rust weer een beetje teruggekeerd en het bedrijf Volkswagen lijkt zijn leven te hebben gebeterd met onder andere innovatie in elektrische auto’s.
Tot begin deze maand. De New York Times kwam met het nieuws dat Volkswagen in 2014 testen deed waarbij apen de uitlaatgassen van een dieselauto moesten inademen. Dit om te bewijzen dat de gezondheidsrisico’s klein waren. Aan deze auto’s was echter wel geknutseld. Daarnaast kun je ook op ethisch vlak je vraagtekens bij deze testen zetten. Een paar dagen later kwam de Duitse krant de Stuttgarter Zeitung met het bericht dat de auto industrie niet alleen op apen testte maar ook op mensen. 25 mensen werden gedurende drie uur lang blootgesteld aan uitlaatgassen. Opnieuw een rel over volkswagen en de kranten stonden er weer vol van.
Het lezen van dit soort berichten roept de vraag op hoeveel er gebeurd zonder dat we het weten. De dingen waar de media geen lucht van krijgt of schandalen waar geen klokkenluiders op durven te staan. Het laat ook zien hoe belangrijk goede onderzoeksjournalistiek is. Hoewel we in Nederland tal van milieuregels en wetten hebben waar de milieupolitie toezicht op houd hebben er toch al heel wat politieke veranderingen plaatsgevonden nadat een journalist iets publiceerde.
Meer over Beerput Nederland:
https://www.2doc.nl/documentaires/series/2doc/2017/december/beerput-nederland.html
Meer over misstanden in de fossiele brandstoffen industrie:
https://www.vn.nl/corrupte-constructies/
https://nos.nl/artikel/2180553-shell-in-nederland-aangeklaagd-voor-moorden-in-nigeria.html
Meer over de dieselgate en Volkswagen:
Wat mij vooral interesseert is wat er daadwerkelijk is gebeurd na de publicatie. Bij het VW schandaal is er alleen in de USA een flinke boete uitgedeeld, maar de verantwoordelijke top van het bedrijf blijft buiten schot en de CEO blijft ook nog eens gewoon aan! Ongelofelijk. Ondertussen is VW de grootse autoproducent ter wereld, terwijl de hoeveelheden stikstofoxides (NOx compunds) tot 40x hoger lag dan de wettelijk toegestane hoeveelheid in de verenigde staten. Ronduit crimineel.
Dan beerput, waar ik de meeste interesse in heb. Wat is er nu daadwerkelijk gebeurd sinds de uitzending, en waar is al het ‘opgewaaide’ stof? De PvdD had nog een debat aangevraagd maar dit is simpelweg verplaatst naar 2019 en samengevoegd met wat andere zaken die de scheepvaart aangaan. Kortom, er gebeurt geen ruk.
Het lijkt erop dat zowel onderzoeksjournalistiek geen definitief antwoord biedt, want ondanks de uitzending op Nederland 2 is de publieke interesse toch niet groot genoeg dus wordt het eenvoudig onder het tapijt weggeschoven. De milieupolitie is de afgelopen jaren ook met 75% van het budget gereduceerd en is eigenlijk een nauwelijks functionerende organisatie.
Hoe verder?