Duurzaam tot het einde
We nemen tegenwoordig bijna al onze dagelijkse levenskeuzes onder de duurzaamheidsloep, maar keuzes over niet-meer-levenden lijken minder belicht. En dus ging ik op onderzoek uit. Wat blijkt? Er is volop verandering gaande in Nederland; we zouden onze uitvaart namelijk een stuk duurzamer kunnen organiseren.
Door: Michelle Otter
Rond 2000 bezocht een milieuactiviste in doodnormale kleding grote Zweedse uitvaartorganisaties. Haar doel? Verandering brengen in de manier waarop wij onze uitvaart organiseren. Zij pleitte als een van de eersten voor een ‘organische dood’, voor de weg van kadaver naar compost. Deze activiste heet Susan Wiigh-Masak, en ik maakte regel voor regel kennis met haar in een boek dat ik laatst las. Dat wekte mijn interesse. We proberen zo duurzaam mogelijk te leven, maar we horen minder over duurzaamheidsoverwegingen na de dood. Toch is er beweging in Nederland. In dit artikel breng ik duurzame alternatieven en veranderingen in Nederland aan het licht.
Impact van de traditionele uitvaart
Eerst even slikken. Is dit niet respectloos? Kan dat wel, een artikel schrijven waarin we de doden benaderen op een manier waarbij we ze reduceren tot hun milieu-impact? Is dit wel iets waar we die duurzaamheidsloep overheen moeten en willen leggen? Maar al snel bedacht ik me: ja. Het is juist respectloos om de duurzaamheidswens niet in acht te nemen als iemand het zelf niet meer kan. Sta je bewust in het leven, dan is het misschien des te belangrijker om meer te weten over de impact van je uitvaart, ooit.
Juist het feit dat de ‘traditionele’ uitvaart de meest gangbare is, doet af aan het streven van velen om een duurzaam leven te leiden. De meest gangbare uitvaarttechnieken in Nederland zijn begraven en cremeren. Uit dit rapport van TNO blijkt dat deze ‘traditionele’ methoden verschillende effecten kennen voor het milieu. NOS vatte de cijfers samen. In 2016 neemt begraven veel land in. Het gaat om 10m2 per persoon, met in totaal 40.000m2 ofwel 80 voetbalvelden. Bovendien zorgt de productie van de grafsteen voor CO2-uitstoot, tot zo’n 95kg CO2 per persoon. Ook bij cremeren komt CO2 vrij, zo’n 200kg CO2 per crematie.
Van kadavar naar compost?
Maar er bestaan alternatieven. In het TNO rapport worden de ‘traditionele’ technieken vergeleken met het alternatief resomeren. Dit is een soort cremeren, maar dan met water in plaats van vuur¹. Het lichaam gaat in een trommel gevuld met heet water, gemixt met kaliumhydroxide. Na drie uur blijft er weinig over van het lichaam: het lichaam is gereduceerd tot as, dat lijkt op het as van crematies. Vergeleken met de twee andere methoden kent resomeren lage milieu-effecten.
Wiigh-Masak streed voor een ander alternatief: cryomeren². Bij deze techniek wordt het lichaam bevroren, waarna het door kleine trillingen in een organische substantie uiteenvalt. Deze substantie dient nog steeds te worden begraven of gecremeerd, maar het voordeel is dat er geen schadelijke stoffen in de bodem komen. Op een klein graf met milieuvriendelijke kist kan een boom worden geplant die de compost als voeding gebruikt. Tot op heden wordt cryomeren nog nergens toegepast.
Humusatie is tot slot een alternatief waarmee al wel in realiteit wordt geëxperimenteerd, bijvoorbeeld in België. Ook hier staat ‘van kadaver naar compost’ centraal. De dode wordt gewikkeld in een eenvoudige bio-afbreekbare linnen doek en begraven in geschikte materialen, zoals stro, dode bladeren en grasmaaisel. Langzaam wordt het lichaam gecomposteerd, zodat het als vruchtbare humus een bron is voor de natuur.
Binnenkort in Nederland?
Geen van deze alternatieven is nog toegestaan in Nederland onder de huidige Wet op Lijkbezorging. Alleen begraven en crematie zijn toegestaan. Wat we doen met onze doden wordt onder andere gereguleerd om risico’s voor de gezondheid van levenden te beperken. Maar er is verandering gaande. Sinds 2011 lobbyt een grote Nederlandse uitvaartmaatschappij voor resomeren. In delen van VS en Canada is resomeren al toegestaan. De minister van Binnenlandse zaken staat hier positief tegenover. Dit voorjaar brengt de Gezondheidsraad advies uit over resomeren en andere nieuwe methodes. Over een tijdje zijn de innovatieve technieken dus misschien ‘gangbaar’, of in ieder geval toegestaan.
Ondertussen zijn er onder de gangbare technieken ook inspirerende mogelijkheden voor een duurzame uitvaart. Zo is natuurbegraven in opkomst, waarbij de graven in een natuurgebied liggen. Susanne Duijvestein is duurzaam begrafenisonderneemster en staat in de DJ100 met haar initiatieven om de uitvaart duurzamer te organiseren. ‘Being dead is no excuse’, stelt ze, en op haar website schrijft ze artikelen over dodelijk interessante onderwerpen, zoals wat te doen met een overvloed aan rouwbloemen. De NRC publiceerde een lijst met duurzaam-doodgaan tips, waarin het duurzame met het gangbare wordt verbonden. En op 11 december opende het eerste energieneutrale crematorium in Nederland: een crematorium uitgerust met elektrische ovens. We bewegen ons langzaam van alleen duurzaam leven, naar ook duurzaam doodgaan.
¹ Zoals met vele dingen bestaan er voor resomeren vele termen. Misschien ken je wel alkaline hydrolyse, bio-crematie of water-crematie.
² Ook wel vriesdrogen of lyofilisatie. Het woord cryomeren bestaat sinds 2005 en is het resultaat van een poll van het tijdschrift Onze Taal.