Clean cookstoves voor Ghana
Ooit wel eens een hapje kenkey geproefd? Dit West-Afrikaanse gerecht kent nog geen grote doorbraak in Nederland, maar menig Ghanees vindt het heerlijk. Het grote nadeel van dit Ghanese culinaire hoogtepuntje is dat het op een houtvuur wordt bereid, wat een groot gevaar vormt voor mens én milieu. In het kader van de minor International Entrepreneurship and Development vertrok ik voor een drie maanden durende stage naar Ghana om een duurzame cookstove te ontwerpen.
Als rond een uur of vijf de avond valt, worden in heel Ghana houtvuurtjes aangestoken: menig huisvrouw begint een heerlijk Ghanees maaltje te bereiden. Kenkey makers staan dan al ruim tien uur boven een houtvuurtje te roeren in een ketel vol kenkey – deegballen gemaakt van gegist maïs of cassave. Omdat het bereiden van kenkey zo lang duurt, hebben deze vrouwen er hun beroep van gemaakt om grote porties kenkey in een keer te bereiden. Ze verkopen dan vervolgens kleine porties aan huishoudens in de buurt. Ghanezen eten de deegbal meestal in combinatie met soep of een stoofpotje. Het is zo voedzaam dat je na een goede portie met gemak een dag in de hitte op het land kan werken. Of zoals Ghanese studenten ons vol overtuiging vertelden: “Kenkey makes you strong!”
Houtvuren hebben echter niet voor niets de bijnaam “silent killer in the kitchen”. Wereldwijd koken nog altijd bijna drie miljard mensen op vaste brandstof (meestal houtskool of hout) en dat heeft ernstige gevolgen op het gebied van gezondheid, levensonderhoud en milieu. Het gebruik van houtvuren is de vierde oorzaak van ziektes en de vijfde doodsoorzaak ter wereld. Ter vergelijking: koken kost dus vijf keer zoveel levens als malaria. Alleen al in Ghana koken 22 miljoen mensen dagelijks op vaste brandstof en jaarlijks sterven hier 13.000 mensen door.
Kenkey makers vormen een grote risicogroep, omdat deze vrouwen de gevolgen van houtvuren gedurende de hele dag ondervinden. Zij krijgen ernstige gezondheidsproblemen door het inademen van de giftige rook, diezelfde rook veroorzaakt ook luchtvervuiling. Door de inefficiëntie van de vuren zijn de vrouwen onnodig veel tijd kwijt aan het koken én wordt er veel brandhout verbruikt, wat een grote impact heeft op het levensonderhoud van deze vrouwen en het milieu. De meeste Ghanezen zijn zich echter niet bewust van de ernst van dit probleem.
Met deze harde feiten begonnen wij aan onze uitdaging. In het kader van de minor International Entrepreneurship and Development van de TU Delft hebben wij drie maanden stage gelopen bij het Kumasi Institute of Tropical Agriculture in Ghana. Aldaar was het onze taak om samen met Ghanese studenten een cookstove te ontwerpen voor kenkey makers en vervolgens een business model voor de cookstove te schrijven. Omdat kenkey makers een laag inkomen hebben, moest deze cookstove zo goedkoop mogelijk zijn. Daarnaast stelden we onszelf als doel om enkel lokale en zoveel mogelijk gerecyclede materialen te gebruiken.
Uiteindelijk hebben we een prototype ontwikkeld van een cookstove die ruim twee keer zo efficiënt is als een houtvuur. Deze is gemaakt van metaal en gevuld met isolatiemateriaal, wat de cookstove efficiënt en verplaatsbaar maakt. Het metaal is zoveel mogelijk afkomstig van gerecyclede verfvaten, wat het product nog duurzamer maakt. Voor de verbrandingsbuizen zijn wel schone vaten gebruikt, omdat er geen giftige stoffen mogen ontstaan uit oude verfresten. Deze kunnen gemakkelijk bewerkt worden door metaalbewerkers uit de buurt. Zij kunnen binnen één à twee dagen een cookstove construeren.
Het ontwikkelen van een prototype gaat in een land zoals Ghana toch heel anders dan in Nederland. Zo verschilt de werkwijze enorm: wij zijn gewend om ’s ochtends én ’s middags te werken, terwijl de doorsnee Ghanees het ’s middags veel te warm vindt om iets te voeren. Ook de werkomstandigheden zijn niet te vergelijken. Aangezien de cookstove van metaal gemaakt werd, was er een lasser nodig. En wat bleek: lassen gebeurt gewoon zonder veiligheidsbril of beschermende kleding! Daarnaast kan je werkdag ook heel snel voorbij zijn, want zonder stroom kan er vaak niet gewerkt worden…
Ondanks deze struggles is het gelukt om een prototype te construeren, die nu voor 30 euro verkocht kan worden, inclusief building manual. Momenteel wordt ons prototype gebruikt door Ghanese vrouwen die dagelijks allerlei gerechten in grote porties bereiden. De cookstove is dus niet alleen geschikt voor kenkey makers! Om onze target group nog verder uit te breiden, zijn we nu ook aan het kijken of de cookstove een oplossing kan bieden voor markten in Zuid-Afrika, waar schapenkoppen gekookt worden. De bereidingswijze van deze Zuid-Afrikaanse delicatesse is namelijk – net als bij kenkey – erg belastend voor mens en milieu.
De uitdaging blijft groot, maar zo hopen we toch een begin te hebben gemaakt aan een duurzamer stukje Afrika. In ieder geval vonden onze Ghanese buurvrouwen de allereerste cookstove een groot succes!
Cateau Albers