Bang voor het donker? Dacht het niet!
We hebben allemaal gehoord van luchtvervuiling, watervervuiling, misschien zelfs bodemvervuiling. Maar had je ooit eerder gehoord van lichtvervuiling, en het effect dat dit heeft op de biodiversiteit? Voor mijn masterstage bij het ‘Licht op Natuur project’ doe ik onderzoek naar dit effect op wilde dieren: door me onder te dompelen in de wereld van de koolmees.
Bijna alle organismen gebruiken licht om bepaalde lichamelijke processen en gedragingen te leiden, en deze zijn over miljoenen jaren aangepast aan de natuurlijke licht-en donker cycli (Ouyang et al. 2015). Tot wij een eeuw geleden zijn begonnen met kunstmatige nachtverlichting. Doordat zoveel organismen licht als informatiebron gebruiken, vormt lichtvervuiling een serieuze bedreiging voor de biodiversiteit op aarde (Hölker et al. 2010). Zo gebruiken migrerende vogels licht om zich te oriënteren, en kunnen ze in de war raken door kunstmatige lichtbronnen -met de dood als gevolg (Poot et al. 2008). Zelfs kleine hoeveelheden licht kunnen schadelijk zijn: het reproductieritme van merels wordt hier bijvoorbeeld door versneld (Dominoni, Quetting & Partecke, 2013). Lichtvervuiling kan gevolgen hebben voor de gezondheid van dieren, maar ook voor de mens: er bestaat een positieve correlatie tussen de blootstelling aan lichtvervuiling en obesitas (McFadden et al. 2014). Toch weten we nog vrij weinig van de precieze effecten van lichtvervuiling op de natuur.
Om die reden heeft het Nederlands Instituut voor de Ecologie (NIOO-KNAW) in samenwerking met de Wageningen Universiteit (WUR) het Licht op Natuur project opgestart. In acht verschillende bossen die eerst donker waren, zijn lantaarnpalen geplaatst met drie verschillende kleuren licht: wit, rood, en groen licht. Ook is er een placebo groep houten palen geplaatst waar het ’s nachts nog gewoon donker is (Spoelstra et al. 2015).
Groene lichtbehandeling in het Licht op Natuur project (NIOO-KNAW/Spoelstra)
Door de stukken bos met verschillende behandelingen te vergelijken, wordt gekeken wat de effecten zijn van kunstmatige nachtverlichting op de natuur, maar ook of verschillende kleuren licht verschillende effecten hebben. Zo zou bijvoorbeeld natuurvriendelijke verlichting kunnen worden gestimuleerd, mocht één kleur licht minder negatieve effecten veroorzaken dan een ander (Spoelstra et al. 2015).
Eén van de groepen dieren die nauwkeurig wordt gevolgd is de koolmees. In de gebieden hangen 288 nestkasten waar elk jaar onder andere de koolmees zijn nest in maakt. Aan de hand van dit onderzoek hebben ze gevonden dat in 2013 koolmezen eerder hun eieren legden als ze hun nest hadden in groene of witte verlichting (De Jong et al. 2015). Ook gingen koolmezen minder vaak vreemd in rood en wit licht vergeleken met donkere gebieden in 2014, afhankelijk van de afstand tot de lantaarnpaal (De Jong thesis 2016, submitted). Het natuurlijke gedrag van de koolmees lijkt dus verstoord te worden.
Om meer inzicht te krijgen in wat de effecten zijn van deze verstoring op de koolmees, help ik dit jaar mee aan het Licht op Natuur project. Samen met Davide Dominoni, een postdoc bij het NIOO, en Anouk Welbers, onderzoeksassistent bij het NIOO, kijk ik naar de ouderlijke zorg van de koolmezen voor hun jongen. Zo kijken we naar het broedpatroon: hoeveel eieren uitkomen; hoeveel eten de jongen krijgen; en hoeveel jongen daadwerkelijk uitvliegen. Ook nemen we bloed af bij de ouders en de jongen om te kijken hoe gezond ze zijn. Het zou namelijk zo kunnen zijn dat de jongen die groot worden gebracht bij nachtelijke verlichting ongezonder zijn door bijvoorbeeld een gebrek aan voedzame rupsen (Sumasgutner et al. 2014).
Een warmtemeter in een koolmeesnest om het broedpatroon te meten ©Natalie van Dis
Al die data verzamelen vraagt heel wat uithoudingsvermogen! Sinds 1 april doen we veldwerk, en in de piek van het broedseizoen moesten we soms wel 7 dagen per week meer dan 8 uur per dag werken om al die vogeltjes te volgen. Want vogels doen niet aan weekend of vakantie! Zwaar, maar het is een erg bijzondere ervaring om de natuur van zo dichtbij te ervaren. We volgen de vogels van het uitkomen uit het ei tot aan het uitvliegen. En naast de koolmees, houden we ook pimpelmezen en bonte vliegenvangers in de gebieden in de gaten.
Pas uitgekomen koolmezen © Natalie van Dis
Een nestje vol jonge pimpelmezen van 15 dagen oud ©Natalie van Dis
Bonte vliegenvanger jong 10 dagen oud, net geringd © Natalie van Dis
Wil je meer weten over de effecten van lichtvervuiling op de natuur? Neem een kijkje op de Licht op Natuur website of zie hieronder voor een paar goede reviews om mee te beginnen!
Dominoni, D.M., Borniger JC, Nelson RJ. (2016). Light at night, clocks and health: from humans to wild organisms. Biol. Lett. 20160015.
Longcore, T. & C. Rich (2004). Ecological light pollution. Frontiers in Ecology and the Environment, 2: 191-198.
