Een kans grijpen of de bus missen

Op de tiende verdieping van het van Unnik gebouw op het Utrecht Sciencepark ontmoet ik Ernst Worrell om te praten over de Circular Economy Labs die georganiseerd worden door het Utrecht Sustainability Institute. Kortgezegd zijn de Circular Economy Labs bijeenkomsten om de circulaire economie in een aantal belangrijke sectoren in het bedrijfsleven een plaats op de agenda te geven. Dat ik bij deze hoogleraar energy, resources and technological change terechtkom is niet zo heel vreemd. Al tijdens zijn proefschrift hield hij zich bezig met de vraag hoe we energie en grondstoffen zo efficiënt mogelijk kunnen gebruiken op een zodanige manier dat we geen problemen voor het milieu veroorzaken.

Ernst Worell

Gepassioneerd vertelt hij: “Mensen zijn vaak helemaal niet bezig met energie- en materiaaldiensten. Zij willen gewoon een telefoon, een stoel, een lekker warm huis of een airco. Ik ben geïnteresseerd in de vraag hoe we zo efficiënt mogelijk met energie en grondstoffen om kunnen gaan en om zo min mogelijk broeikasgassen te emitteren en zo min mogelijk afval te produceren.” Er zijn verschillende manieren waarop dit kan: producten kunnen energie- of materiaalefficiënter gemaakt worden of producten kunnen opnieuw worden gebruikt. Als voorbeeld noemt de hoogleraar een statiefles die opnieuw gevuld kan worden, maar er kan ook gekeken worden naar de recycling van de fles zelf. Het doel hiervan is om uiteindelijk zo weinig mogelijk nieuwe materiaal en energie te verbruiken. Van hieruit is hij bij de Circular Economy Labs terecht gekomen.

Worrell haalt aan dat het begrip circulaire economie eigenlijk niets nieuws is. In de jaren ‘80 en ‘90 deden we al onderzoek in Nederland naar het sluiten van kringlopen en wanneer je naar de natuur kijkt, zijn alle kringlopen vrijwel gesloten. Het concept is dus niet nieuw maar er zijn technologische veranderingen nodig: hoe gaan we om met product ontwerp en hoe kunnen we het beste materiaal terugwinnen. Er zijn technologische uitdagingen maar de hoofdvraag is hoe we zo’n circulaire economie op moeten zetten en hoe kunnen we een productieketen moeten creëren waarbij grondstoffen goed beheerd worden. Wanneer we kijken naar onze economie veertig tot vijftig jaar geleden, dan zien we dat deze veel meer circulair was ingericht dan onze huidige economie. De afgelopen decennia zijn we naar een lineair systeem gegaan in plaats van een circulair systeem. We maken iets, gebruiken het en dumpen het weer.

De Circular Economy Labs hebben verschillende thema’s en op 22 april vond het vierde Lab plaats. Maar wat zijn deze Circulair Economy Labs precies? Worrell vertelt dat er een non-profit organisatie, de Ellen MacArthur foundation, bezig is om het concept circular economy op de kaart te zetten. Deze non-profit organisatie heeft een aantal studies gedaan en bij de laatste bijeenkomst stond hun derde rapport centraal. Dit rapport gaat over de vraag hoe we de transitie naar een circulaire economie kunnen vormgeven. De conclusie van deze bijeenkomst was dat ruimte creëren voor systeemverandering the way to go is.

De focus op grondstoffen en recycling levert weliswaar een goede bijdrage aan de circulaire economie maar leidt ook af van de doelstelling. Het doel van de hele reeks Circular Economy Labs is namelijk om mensen bij elkaar te brengen om samen te kijken hoe we deze circulaire economie in Nederland vorm kunnen geven. Tot nu toe waren de avonden een groot succes “Het is heel leuk om te zien, op een avond komen er toch zo’n 200 mensen bij elkaar om te praten over een circulaire economie in Nederland. Neem nou een vorige avond, die ging over papier en de papier industrie en daar waren zoveel mensen aanwezig. Papierfabrieken maar ook bedrijven die bijvoorbeeld drankenkartons produceren waren erbij om te kijken hoe we dit nou samen kunnen doen.” Het leuke van deze avonden vindt Worrell dat er niet alleen leidende bedrijven komen die het voortouw willen nemen, maar dat er ook pensioenfondsen komen kijken waar zij het beste hun geld weg kunnen zetten omdat duurzame bedrijven op langere termijn een hogere winstmarge hebben. Ook komen er banken kijken omdat onafhankelijke bedrijven minder risico’s lopen dan afhankelijke bedrijven.

De noodzaak voor een circulaire economie begint dus steeds meer te leven in de maatschappij. Enerzijds doordat milieudruk steeds hoger op de agenda komt te staan, anderzijds omdat stijgende grondstofprijzen een steeds grotere rol spelen. De laatste tien jaar zijn de grondstofprijzen omhooggeschoten door met name de groei van de economieën van China en India. Al deze mensen zullen straks meer gaan consumeren dan ze nu al doen, dus de grondstofprijzen zullen waarschijnlijk niet meer zakken. Een andere factor die meespeelt is de opkomst van geopolitieke zaken rondom grondstoffen. Als voorbeeld geeft de hoogleraar de huidige situatie van Rusland en de Krim. Rusland heeft de aardgasprijzen in Oekraïne al omhoog gegooid. Rusland heeft ook al vaker aardgas als wapen ingezet en zal waarschijnlijk niet bang zijn om dit weer te doen wanneer het tegenstand zal krijgen vanuit Europa. De angst voor afsluiting van belangrijke grondstoffen zorgt voor een grotere vraag naar een circulaire economie. Tot slot spelen consumenten een grote rol omdat zij steeds meer vragen om milieuvriendelijke producten, iets waar bedrijven niet omheen kunnen.

Ondanks dat er steeds meer aandacht voor een circulaire systeem komt, is Worrell toch van mening dat de transitie te langzaam gaat. Een snelle transitie is mogelijk, kijk maar naar de Nederlandse economie die in de jaren ‘60 nog een aardgaseconomie was. Het probleem is dat momenteel niet alle neuzen dezelfde kant op staan en zolang dit het geval is, zal een verandering in onze huidige economie te langzaam tot stand komen. Het probleem is volgens de hoogleraar dat de huidige generatie nog een feestje kan vieren maar dat de volgende generaties de troep erna kunnen opruimen. “Ons hele management systeem op zowel politiek niveau als binnen bedrijven is niet in staat de ongelijkheidsproblematiek tussen de generaties aan te pakken. Er wordt weinig nagedacht over de toekomst en teveel over problemen die spelen op dit moment.”

Dit is duidelijk te zien in het beleid dat in Nederland gevoerd wordt. Aan de ene kant wil Nederland voorop lopen omdat Europa heel gevoelig is voor disrupties in de grondstofvoorziening, maar veel problemen worden niet aangepakt omdat er te veel belangengroepen zijn. Dit belemmert de transitie enorm. Een voorbeeld is de statiegeld discussie die nu loopt. Nederland wil kartrekker zijn maar het verzamelen van flessen zou te duur zijn en niet het probleem van de winkelketens. Worrell sluit af met een krachtig statement. “Er zijn allemaal krachten die de transitie naar een circulaire economie ondermijnen maar een circulaire economie is de toekomst, daar ben ik van overtuigd. We moeten nu ons geld inzetten op deze transitie en niet afwachten want dan lopen we kansen mis.” Een circulaire economie geeft ons een kans, als we deze kans niet grijpen dan laten we komende generaties niet alleen achter met onze troep maar ook zonder geld.

Deze column is geschreven door Lisanne Soffner.