Is het klimaat te redden met onze huidige economie?

Als we het rapport New Climate, New Economy van de World Business Counsil on Sustainable Development mogen geloven, dan biedt het aanpakken van klimaatverandering kansen voor economische groei. Het rapport gaat er daarbij wel vanuit dat het huidig economisch systeem blijft bestaan. Is klimaatverandering echt op te lossen zonder structurele veranderingen in het economische systeem? Of zou het creëren van meervoudige waarde een alternatief zijn?

De belangrijkste oorzaak van klimaatverandering kennen we: de uitstoot van broeikasgassen. Internationaal is afgesproken om deze temperatuurstijging te beperken tot maximaal 2 ⁰C. De temperatuurstijging kent een reactietijd van enkele decennia ten opzichte van de uitstoot van broeikasgassen. De gevolgen van klimaatverandering merken we pas bij temperatuurstijging, wat betekent dat de effecten die we op dit moment merken, het gevolg zijn van ons handelen tot grofweg de jaren negentig.

De Carbon Bubble
Wetenschappers hebben uitgerekend dat, om onder de twee graden te blijven, er nog een bepaalde hoeveelheid broeikasgas (in dit geval uitgedrukt in CO₂-equivalenten) de atmosfeer in mag. Dit getal ligt rond de 500 miljoen ton CO₂ . En nu komt het probleem: de bewezen voorraden op aarde zijn ruim vijf keer zo groot. Om niet boven die 500 miljoen ton te komen, moet een groot deel van de bewezen reserves onder de grond blijven. Dit concept wordt ook de ‘Carbon Bubble’ genoemd. In een artikel in Nature, dat begin januari gepubliceerd werd, staat beschreven wat dit betekent voor landen met fossiele reserves.

Reserves die niet verbrand moeten worden om zo klimaatverandering tegen te gaan. (Bron: The Guardian, 7 januari 2015)

In bovenstaande grafieken is gekozen om de goedkoopste en meest eenvoudig winbare grondstoffen te winnen. Kijkend naar deze gegevens kunnen er drie interessante conclusies getrokken worden. Allereerst zien we dat reserves, die nu al aangebroken zijn, niet volledig kunnen worden geëxploiteerd. Ten tweede zien we dat schaliegas en schalie-olie, vanwege hun hogere kosten en uitgaande van dit overschot, in ieder geval niet geëxploiteerd hoeven te worden. Ten derde wordt duidelijk dat zoeken naar nieuwe voorraden niet noodzakelijk is.

Tegelijkertijd zien we bewegingen de andere kant op, van zowel overheden als bedrijven. Rusland boort naar olie in het Noordpoolgebied. Australië breidt zijn kolenmijnen en –centrales sterk uit. Canada is hard bezig nog meer teerzanden te ontginnen. De Europese Unie presenteert schaliegas als mogelijkheid in haar nieuwe energievisie. En in Nederland blijven we investeren in aardgas, in plaats van werk te maken van andere vormen van energie – neem de recente plannen voor aardgas bij Terschelling als voorbeeld. De belangrijkste vraag hierbij: waarom blijven we investeren in fossiele energie, terwijl we ook proberen om temperatuurstijging onder de twee graden te houden?

Het antwoord op de vraag lijkt simpel: economisch voordeel. Wereldwijd hebben ministers en premiers het over het “versterken en behouden van economische groei.” Natuur en klimaat wordt als secundair gezien, iets waar rekening mee wordt gehouden als de economische ontwikkeling op orde is. Wanneer gaat het moment komen dat we tevreden zijn met de economie die we hebben?

Er is maar één antwoord: nooit. Zowel overheden, bedrijven als individuen zitten vast in het huidig economisch systeem. Van nature zijn mensen vatbaar voor zaken waarmee geld te verdienen valt, omdat het status en aanzien creëert en rijkdom een makkelijke manier is om je meetbaar met anderen te vergelijken. Dat andere mensen op een andere plaats of ander moment in de toekomst last krijgen van deze economische houding, staat niet op ons netvlies.

Voortdurend groeiende economie
Waarom moet de economie eigenlijk blijven groeien? Dat is een enorm complex verhaal, dat samengevat op het volgende neerkomt. Bijna al het geld wordt gecreëerd als schuld. Om die schuld af te betalen, moet rente worden betaalt. Zowel het geleende bedrag als het rentebedrag worden als nieuw geld gecreëerd op de financiële markt. Wanneer de economie niet meer groeit, is rente niet meer te betalen, en zijn daardoor schulden niet meer af te betalen. Het economische systeem stopt dan niet alleen; het stort in. En omdat waarde op dit moment kwantitatief alleen in geld uit is te drukken, is het niet laten groeien van het systeem geen mogelijkheid.

Momenteel wordt er economische waarde op de korte termijn gecreëerd, waarbij geen rekening gehouden wordt met andere waarden op zowel de korte als de lange termijn. Geldt het belangrijkste argument van het bestaande systeem – “We moeten economische vooruitgang creëren” – eigenlijk nog wel, wanneer dit ten koste gaat van de leefomstandigheden van anderen? Waarom lukt het onze maatschappij keer op keer niet om een verband aan te brengen tussen economische groei en de natuurlijke (en sociale) grenzen?

Een nieuwe economie
Het creëren van een ander soort waarde is de kern van een nieuwe economie. Niet dé nieuwe economie, omdat we niet weten hoe die eruit ziet, maar wel een andere economie dan de huidige. Circulaire economie, deeleconomie, groene economie, blauwe economie – de afgelopen jaren zijn er veel varianten van een nieuwe economie voorbij gekomen. Eén ding dat al deze varianten gemeen hebben, is de creatie van meervoudige waarde – buiten geld zijn er meer zaken die een kwantificeerbare waarde hebben in deze wereld.

Om die nieuwe economie in te richten, hebben we wel mensen nodig die buiten de kaders van het bestaande economisch systeem denken. Om dat te bereiken is een grondige herziening van de economie-opleidingen hard nodig. Recent heeft een groep van 18 hoogleraren onder de naam ‘Rethinking Economics‘ daarom opgeroepen tot een vernieuwing van het economieonderwijs. Niet meer neoklassieke modellen over economische groei die centraal staan, maar het functioneren van het economisch systeem om lange-termijn ontwikkeling van onze maatschappij op aarde te ondersteunen. Want  hoe zou de wereld eruit zien als geld niet meer centraal staat?