Duurzaam gedrag volgens Darwin

Er werd lange tijd gedacht dat mensen vanzelf wel duurzamer zouden gaan leven als ze maar van voldoende informatie over klimaatverandering voorzien zouden worden. Inmiddels zijn we erachter dat dat niet werkt: nieuwe kennis leidt niet automatisch tot gedragsverandering. Klimaatactivisten gebruiken dan ook steeds vaker veranderstrategieën uit de sociale psychologie. Maar hoe kan het eigenlijk dat het voor de mens natuurlijker is om de natuur straal te vergeten? De evolutionaire psychologie biedt hiervoor enkele verklaringen.

Verschrikkelijk, al die verhalen over hoe toekomstige aardbewoners zullen lijden onder klimaatverandering. Maarre, kun je me ook vertellen hoe ik nú van die roofvogel daar afkom? Gedurende de gehele geschiedenis van de mens waren onze overlevingskansen groter als we in het hier en nu leefden. Daardoor zijn langetermijnrisico’s voor ons brein een soort abracadabra. Het is dan ook belangrijk om in klimaatcampagnes het verband tussen gedrag in het hier en nu en klimaatverandering in de (nabije) toekomst te benadrukken.

Door over klimaatverandering te communiceren als dreigende, maar onzekere toekomst, immobiliseer je mensen: het lokt kortetermijndenken uit om jezelf nu veilig te stellen. Volgens de evolutionaire psychologie kun je beter benadrukken dat we altijd in een veilige omgeving geleefd hebben en dat we dat zo willen houden in de toekomst.

Aan de basis van de evolutietheorie ligt natuurlijke selectie, die draait om de overlevingskans van het individu – ook al gaat dat ten koste van de soort. Kunnen we het dan maar beter opgeven als wereldverbeteraars? Nee, er zit gelukkig een maas in de evolutiewet: we willen vooral dat onze genen overleven, zij het niet in onszelf, dan wel in onze kinderen. Het welzijn en geluk van ons kroost moet dan ook centraal staan in klimaatcampagnes.

Een andere pijler uit het Darwinisme is onze evolutionaire drang om te bewijzen dat wij meer te bieden hebben dan andere potentiële partners. Dit vormt een verklaring voor onze natuurlijke neiging tot overconsumptie: kijk eens hoe rijk ik ben! Gelukkig kunnen we deze bewijsdrang ook inzetten om duurzaam gedrag te promoten. Middels naming and shaming kunnen we inzetten op competitief milieuactivisme. Niemand wil immers onderaan een lijst verschijnen! Inzetten op een duurzaamheidscompetitie is bovendien een stuk makkelijker dan mensen leren dat ze maar tevreden moeten zijn met minder.

[perfectpullquote align=”right” cite=”” link=”” color=”” class=”” size=””]We moeten juist de boodschap afgeven dat duurzaam gedrag de sociale norm is.[/perfectpullquote]

Toch moeten we er in campagnes altijd voor waken dat we duurzaam gedrag niet neerzetten als iets bijzonders; we moeten juist de boodschap afgeven dat dit de sociale norm is. Omdat het imiteren van anderen in de oertijd meer overlevingskansen bood dan wanneer we zelf het vuur opnieuw wilden uit vinden, staven we ons eigen gedrag onbewust altijd aan dat van de massa. Communiceer dus altijd concreet over het gewenst gedrag alsof het iets is wat veel mensen doen, of in elk geval ambiëren. Bovendien blijkt dat we vooral geneigd zijn om gedrag te kopiëren van leiderstypen. Hoog tijd voor een kalender met half ontblote, duurzaam levende politici!

Meer lezen?

Giphart & van Vugt (2016). Mismatch. Hoe we dagelijks misleid worden door ons oeroude brein. ISBN 9789057597374

Van Vugt, Griskevicius & Schultz (2014). Naturally green: Harnessing stone age psychological biases to foster environmental behaviour. Link