Eén beeld zegt meer dan 1000 woorden

Is het schrijven van een blog nog wel de meest effectieve manier om informatie over te brengen? Als een foto meer zegt dan 1000 woorden, kan ik nu maar beter stoppen met schrijven. Toch is het niet zo zwart-wit. Taal speelt daadwerkelijk nog een belangrijke rol in communicatie. Maar wat is een effectievere manier om urgentie te creëren voor een duurzame transitie: beeld of tekst? In deze drieluik zal ik je meenemen in mijn zoektocht naar effectieve vormen van communicatie. In dit deel: een beeld zegt meer dan duizend woorden.

Door Nick Bijlsma

IJsbeer = klimaatverandering

Beeld is een snellere vorm van communicatie dan tekst. In één oogopslag kun je de boodschap van een beeld interpreteren, terwijl het lezen van een tekst meer tijd kost. Afbeeldingen zijn daarom een effectieve manier om aandacht te trekken. Neem bijvoorbeeld het plaatje van een ijsbeer die altijd wordt gebruikt als het gaat over klimaatverandering.

De ijsbeer als symbool voor klimaatverandering

In principe is dit een ijzersterke manier om aandacht te trekken voor de consequenties van klimaatverandering. Het gesmolten poolijs wordt hier niet alleen als een probleem neergezet, maar het creëert ook empathie: de gevolgen van klimaatverandering worden ineens voelbaar. Anderzijds heb ik het gevoel dat het beeldgebruik van de ijsbeer cliché is geworden. Het sterke effect is verdwenen en het creëert eerder een lawine aan irritaties; we zijn toch voorbij de discussie over het bestaan van klimaatverandering? Misschien is het daarom ook tijd om dit negatieve toekomstbeeld om te ruilen voor een positiever toekomstbeeld. Waar de prioriteit ligt op het creëren van oplossingen voor klimaatverandering, in plaats van het blijven hangen in de al zo bekende problemen.

In mijn zoektocht naar (stedelijke) toekomstbeelden, ben ik op zoek naar inspiratie van zowel visuele- als tekstuele communicatie. Beide vormen zijn nodig om de urgentie voor een duurzame transitie te vergroten. Vooral een verrassend nieuw perspectief kan die urgentie creëren. In dit eerste deel zal visuele communicatie centraal staan. Het tweede artikel zal een boekje opendoen over verborgen aanwijzingen in tekstuele communicatie. In het derde en laatste artikel zal ik voorbeelden geven hoe je zelf urgentie kunt creëren door middel van offline communicatie.

Ander perspectief bieden

Een beeld kan een grote indruk achterlaten. Vooral de eerste indruk is cruciaal. Zo was ik zelf onder de indruk toen ik onderstaande tekening zag. De tekening geeft een straat weer door de ogen van een voetganger. De voetgangers op de stoep lopen op de rand van een diepe afgrond. Mocht het kind (rechts) even van de stoep afwijken, dan valt het zo het ravijn in… en dan is er ook nog de persoon die oversteekt: hij loopt een groot risico bij het oversteken van de straat. De gevaren die een voetganger meemaakt worden hier op een uiterst effectieve manier weergegeven.

© Karl Jilg/Swedish Road Administration

Hoe kan het dan zo zijn dat we de straat zo hebben ingedeeld? De huidige situatie waarbij auto’s het straatbeeld domineren is eigenlijk absurd. Pas wanneer wij dit in een ander daglicht zien, verandert het gevoel van urgentie. In de toekomst zou de straat anders ingedeeld kunnen worden, met meer aandacht voor de veiligheid van voetgangers. Dit voorbeeld geeft dus een alternatief perspectief op het straatbeeld. Juist zulke voorbeelden kunnen we meer gebruiken.

Toekomst in het verleden

Beeld kan dus de urgentie vergroten door een ander perspectief te bieden. Verbeeldingen kunnen ook gebruikt worden voor het genereren van oplossingen voor het klimaatprobleem. Om de klimaatdoelen van Parijs te halen zijn CO2 in parts per million (ppm) of energieneutraliteit mooie communicatietermen, maar ze betekenen niets als het alleen woorden blijven. Om een duurzame transitie mogelijk te maken zijn verbeeldingen nodig van de toekomst. Een voorbeeld van een toekomstbeeld in het verleden is de Amerikaanse droom van een zelfrijdende auto in 1956:

Advertentie van Amerikaanse licht- en energiebedrijven (Saturday Evening Post, 1956)

In die tijd stelde men zich al voor hoe comfortabel het zou zijn om zelf niet te hoeven rijden. De makers van de tekening waren hun tijd ver vooruit. Pas in 2009 werd een werkende zelfrijdende auto gepresenteerd door Google (ook al zag de auto eruit als een grote speelgoedauto).

Google’s zelfrijdende auto Waymo © Google

Een tijdje daarvoor had Amerika ook al een primeur: in 1939 organiseerde General Motors in New York een wereldtentoonstelling over de toekomstige stad, genaamd ‘Futurama’. In deze tentoonstelling kon je niet alleen kijken naar de toekomstige stad in 1960, maar er ook daadwerkelijk doorheen lopen. De bezoekers zagen oplossingen en innovaties in verschillende toekomstbeelden. Het was dan ook niet verassend dat maar liefst 25 miljoen mensen de tentoonstelling bezochten, een enorm aantal voor die tijd.

Futurama (General Motors, 1939)

Toekomst in het heden

De tentoonstelling Futurama was een effectieve manier om toekomstbeelden te communiceren naar de gewone burger. Het bracht de toekomst dichterbij, zodat men hier ook naar toe kon streven. Nu, bijna 80 jaar later, laat de ‘Energetic Odyssey’ een soortgelijk voorbeeld zien.

Still van animatie Energetic Odyssey © IABR, Tungsten Pro

Onder leiding van hoogleraar Urban Futures, Maarten Hajer, werd in 2016 het idee geopperd om 25.000 windmolens in de Noordzee te plaatsen. Een goed idee, maar op zichzelf niet bijzonder. Wel bijzonder was de manier waarop de ‘Energetic Odyssey’ werd gecommuniceerd naar beleidsmakers en CEO’s. Een prachtige animatie van de ontwikkeling van dit windpark werd getoond op een enorm scherm op de vloer. Rondom dit scherm stonden CEO’s van onder andere Shell en Van Oord, en belangrijke internationale beleidsmakers. Zij zagen niet alleen een positieve toekomst die mogelijk is, maar ook de benodigde stappen ernaartoe. De urgentie en de verbeelding die de ‘Energetic Odyssey’ creëerde zou nooit geëvenaard kunnen worden met een dik beleidsrapport. Het plan kreeg veel media-aandacht, mede door de uitgesproken steun van grote bedrijven en overheden.

Energetic Odyssey in de praktijk © Hans Tak

Zoals je hebt gezien kunnen visuele perspectieven gedachten prikkelen. Het geeft de mogelijkheid om anders na te denken over de toekomst. Verbeelding is een krachtig communicatiemiddel die de toekomst wat dichterbij kan brengen. Toekomstbeelden versnellen de transitie naar een duurzame samenleving.

Meer lezen?

• Wil je verder lezen over de Energetic Odyssey, lees dan dit uitgebreide interview met Maarten Hajer.
• Daarnaast is het artikel ‘Laten we de verbeelding inzetten om de stad van de toekomst vorm te geven’ op De Correspondent, door Peter Pelzer en Wytske Versteeg ook een aanrader.
• Meer voorbeelden van design voor een duurzame toekomst zien? Lees dan Nynke’s artikel met 10x designs die je aan het denken zetten  – hoe geven we vorm aan de toekomst?