Kunnen we groen terugtoveren in een woestijn?

We leven in het Antropoceen: het tijdperk dat wordt gekenmerkt door de beheersing van de aarde door één enkele diersoort: de Homo Sapiens. We behandelen de natuur alsof ze ons dient. We pompen olie en gas uit de grond en we kappen regenwouden om voedsel te produceren voor dieren die we als voedsel voor onszelf hebben bestempeld. Maar hoe machtig we ook denken te zijn, we blijven afhankelijk van de gezondheid van de natuur. Want de natuur geeft ons voedsel, water, schone lucht, een stabiel klimaat, en zelfs onze sociale en economische welvaart. Helaas hebben we de natuur op veel plekken dermate uitgebuit dat ze deze voorzieningen niet meer kan geven. Daarom is het nodig om gedegradeerde landschappen te herstellen. Is dit mogelijk? Of geldt in de natuur het principe ‘weg is weg’? We reizen de wereld rond om dit uit te vinden.

Door gastredacteur Roos van der Deijl

Succes in China

Landschapsherstel is het omtoveren van dorre of gedegradeerde stukken land naar een landschap dat gezond en productief is. Het eerste en grootste succesverhaal komt uit het Lössplateau in China. Dit gebied biedt een thuis aan ruim 50 miljoen mensen. Helaas hebben eeuwenlange landbouw en overbegrazing de bodem uitgeput, resulterend in verminderde oogst en grootschalige armoede.

Naar aanleiding van deze schrijnende situatie, lanceerde de overheid in samenwerking met experts op het gebied van water, bodem, bossen, landbouw, en economie in 1994 het ambitieuze  “Loess Plateau Watershed Rehabilitation Project”. Het doel? Het herstellen van het landschap, en daarbij de welvaart en het welzijn van haar bewoners.

Vele handen maken een wonder mogelijk

De grootste uitdaging was om de lokale bevolking aan boord te krijgen. Waarom zou een boer, die amper genoeg produceert om zijn kosten te kunnen drukken, stukken van zijn land in een bos of ecologische zone veranderen? Dankzij een grote lening van de Wereldbank was het mogelijk hiervoor financiële compensatie te geven. De lening, in combinatie met de belofte dat de boeren zelf de vruchten zouden plukken van een gezonder landschap, werkte overtuigend.  Zo werden er talloze bomen geplant, terrassen gebouwd, dammen gevuld, en vele andere maatregelen genomen. De maatregelen hadden effect: de bodem hield meer water vast, waardoor de natuur groeide en bloeide, en de landbouw produceerde meer dan ooit tevoren. Tien jaar later was het landschap volledig getransformeerd van geel naar groen (zie foto). Ook inkomens waren verdubbeld en meer mensen hadden werk. Maar liefst 2,5 miljoen mensen waren uit de armoede gehaald.

Wereldwijde doelen

Het succes in het Lössplateau heeft wereldwijd vele andere natuurherstelprojecten geïnspireerd. Filmmaker John D. Liu legde dit en andere projecten vast in zijn films ‘Hope in a Changing Climate’ en ‘Green Gold’ (aanraders!). Ook in de internationale politiek krijgt dit onderwerp nu de aandacht die het verdiend. De UN Convention to Combat Desertification (UNCCD) schat in dat 2 miljard hectare aan gedegradeerde landschappen in de wereld geschikt zijn voor restauratie. In 2011 werd de wereldwijde Bonn Challenge gelanceerd, dat als doel stelt om 350 miljoen hectare land te herstellen voor 2030. Ook in de Sustainable Development Goals heeft landschapsherstel een prominente rol, direct benoemd in doel 15: “Bescherm, herstel en bevorder het duurzaam gebruik van ecosystemen, beheer bossen duurzaam, bestrijd woestijnvorming en landdegradatie en draai het terug en roep het verlies aan biodiversiteit een halt toe”. Daarnaast is voor veel andere doelen een gezond landschap onmisbaar.

Mens of natuur, of mens en natuur?

Het herstellen van een landschap kan niet los worden gezien van de mensen die op het landschap leven. We kunnen niet overal bomen gaan planten zonder rekening te houden met de gevolgen daarvan op de lokale gemeenschap. Wat betreft landschapsgebruik is er nooit één beste oplossing: er moet altijd een afweging worden gemaakt tussen veel factoren, zoals inkomen, voedselproductie, en natuurbescherming. Een succesvol herstel van een landschap dient naast de gezondere natuur ook bij te dragen aan de sociale cohesie, economische duurzaamheid, werkgelegenheid, onderwijs, en veiligheid in een gebied. Het is dus de kunst om een slimme oplossing te bedenken die zoveel mogelijk van deze doelen kan afvinken.

Waar en hoe?

Waar en hoe wordt landschapsherstel nu in de praktijk gebracht? In mijn volgende artikel zal ik uitleggen dat niet alleen de andere kant van de wereld, maar ook ons eigen land zijn landschaps-uitdagingen heeft. In deel 3 van dit drieluik vertel ik over een project in Zuid-Afrika door de organisatie Living Lands, waar ik op dit moment zelf onderdeel van ben voor mijn scriptieonderzoek.