Virtueel Water: hoe zit dat nou precies?

Je schrikt je kapot: de oorlogen in de toekomst zullen volgens experts over water gaan. Zonder dat je het merkt, wordt er veel water verbruikt voor je dagelijkse studentenprakje. Hoe zit dat nou, kan je als consument in Nederland een verschil maken?

Tekst en foto: Jos Hummelen

Eerst even terug naar het begin. Zonder water geen leven. Juist omdat er water is op onze planeet, hebben levensvormen zich kunnen ontwikkelen. Water in vloeibare en zoete vorm is van levensbelang voor alle organismen, dus ook voor de mens.

In de hele waterkringloop treedt vervuiling op door menselijk toedoen. We dumpen onze microplastics, bestrijdingsmiddelen en afval via rivieren in de zeven zeeën. In de afgelopen tijd kwam veelvuldig in het nieuws dat medicijnresten worden aangetroffen in ons water. Door intensieve veeteelt en transport verzuurt de neerslag en grondwater wordt verontreinigd door koolwaterstoffen, olie en zware metalen. Volgens Milieucentraal zijn er alleen al in Nederland 250.000 locaties waar de grond ernstig verontreinigd is.

Keuzes, keuzes…

In dit stuk staan een aantal keuzes tegenover elkaar. Soms maakt het namelijk voor je gevoel niet uit welk product je kiest, maar met deze kennis maak je misschien toch een andere keuze.

• Een kopje thee kost ongeveer 90 liter water, terwijl een kopje koffie 840 liter water kost. Logisch, als je kijkt wat ervoor nodig is om een kopje te zetten…
• Eerst maar eens een lekker ontbijtje. Als je dierlijke producten wilt nuttigen, sta dan ook even stil bij de watervoetafdruk. Dieren blijven namelijk alleen in leven als ze genoeg water drinken. Een glas water is dus efficiënter dan een glas melk (ongeveer 150 liter water). Wat doe je op je brood? Plakje kaas? Dat is ook ongeveer 150 liter aan watergebruik.
• Twijfel je tussen een lunch met kip of een hamburger? Ga toch maar voor de kip. Voor 300 gram kip is ongeveer 1.170 liter water gebruikt, terwijl er in een gemiddelde hamburger wel 2.400 liter gaat. Een enkele keer een biefstukje? Besef wel dat daar zo’n 15.500 liter water mee gemoeid is.
• Waar heb je zin in voor de avondmaaltijd? Rijst of pasta? Wat nou als je beseft dat rijst extreem waterintensief is? Voor een kilo rijst wordt maar liefst 3.400 liter water gebruikt. Het produceren van tarwe kost gemiddeld 1.827 liter water per kilo. Wat precies de watervoetafdruk van pasta is, heeft te maken met de plek waar het wordt verbouwd. Pasta met Italiaanse tarwe heeft een watervoetafdruk van 1.410 liter water per kilo pasta terwijl pasta met Franse tarwe een watervoetafdruk van 590 liter per kilo heeft. Toch maar voor de Nederlandse aardappel gaan? 85 liter voor 500 gram.
• Zin in een lekker stukje chocola ‘s avonds? Voor een reep pure chocolade is zo’n 2.400 liter nodig. Wat zou een alternatief kunnen zijn? Snoeptomaatjes (13 liter water voor 70 gram) of een zakje chips (185 liter voor 200 gram)?
• Nootje erbij? Sommige nootjes hebben een stevige waterafdruk, zoals cashewnootjes en amandelen. Met pinda’s, lijnzaad, walnoten en zonnebloempitten zit je alweer veel beter.

Wat is virtueel water?

Water is dus van essentieel belang, maar het wordt wereldwijd ook schaars. Daarom zijn er consumenten die hier rekening mee willen houden. Het begrip ‘ecologische voetafdruk’ is inmiddels bij een breed publiek bekend. De ‘watervoetafdruk’ is hier een pedant van: hoeveel water gebruikt een persoon of land? Wist je dat ruim 98% van al het gebruikte water niet zichtbaar is? Het zit verborgen in de producten die je koopt. Voor het berekenen van je ‘waterfootprint’ is het begrip ‘virtueel water’ van belang: dit is het water dat nodig was om het product te produceren. Om consumenten bewust te laten worden van hun verbruik is de site Vital Water opgericht, waarbij inzichtelijk wordt gemaakt wat producten aan ‘waterkosten’ hebben.

Hoogleraar Watermanagement Arjen Hoekstra stelt in een interview dat, als je water wilt besparen, je als eerst naar virtueel water moet kijken. Daarbij valt direct op dat het consumeren van vlees veruit de belangrijkste component van waterverbruik is. “Vlees is heel waterintensief”, stelt Hoekstra. Volgens hem kost het maken van één kilo rundvlees al 15.400 liter water, vooral door het verbouwen van veevoer. “Je bespaart 800 liter als je geen vlees eet op een dag”, weet hij. Dat is heel veel water als je bedenkt dat de Nederlander gemiddeld per dag 106 gram vlees eet. Ter vergelijking: een jaar douchen staat voor 18.800 liter water, dus één kilo rundvlees staat ongeveer gelijk aan 300 dagen douchen.

Alleen schoon en zoet is goed

Het weer schoon maken van dit vervuilde water is een kostbare bezigheid. Iedereen weet dat de Nederlandse wereldberoemde deltawerken en dijken wat mogen kosten, maar wist je dat waterschappen jaarlijks ongeveer evenveel geld besteden om oppervlaktewater weer drinkbaar te maken?

In Nederland stroomt veel zoet water, waarbij wij de techniek beheersen om dit schoon te maken. Het probleem met water is echter dat neerslag en de stroom van water zich niet aan landsgrenzen houdt. Hoogleraar Watermanagement Arjen Hoekstra stelt dat Nederlanders veel water verspillen, omdat we het idee hebben dat er zat is. Hij ontwikkelde een online tool om per land te zien wat de watervoetafdruk is. Dan valt op dat Nederlanders relatief veel zoet water gebruiken.

De Wereldbank stelt dat er jaarlijks 150 miljard nodig is om wereldwijd te investeren in schoon drinkwater voor iedereen. Het weer schoon maken van water is technologisch lastig, behalve als men weet hoe te werken met de natuur. Het zoet maken van zout water is naast complex ook duur.

In het rapport concludeert de Wereldbank: “Hernieuwde inspanningen zijn nodig om juist de bevolking te ondersteunen die het grootste risico loopt op overlijden en ziekte als gevolg van ontoereikende watervoorziening, sanitaire voorzieningen en hygiëne, die het menselijk kapitaal en de economische ontwikkeling bedreigt.”

Wateroorlog

Recente wetenschappelijke artikelen schetsen een verontrustend beeld van een nabije toekomst waarin mensen zullen vechten om toegang tot water. Deze post-apocalyptisch klinkende “wateroorlogen” zouden kunnen toenemen als gevolg van klimaatverandering en bevolkingsgroei. Enkele wetenschappers stellen dat de eerste ‘wateroorlog’ al snel zal uitbreken, juist omdat plekken met een geringe neerslag nog droger worden. Anderen suggereren dat de eerste ‘wateroorlog’ al geweest is. Zij stellen dat de onlusten in Syrië voort zijn gekomen uit waterschaarste in de landbouw, waardoor voedselprijzen sterk stegen.

Eén van die studies, afkomstig van het Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek (JRC) van de Europese Commissie, stelt dat de effecten van klimaatverandering zullen worden gecombineerd met een groeiende populatie. Dit wakkert een sterke concurrentie aan wat betreft de controle over waterlichamen, wat kan leiden tot regionale instabiliteit en sociale onrust.

Het onderzoek wees naar verschillende hotspots in de wereld waar ‘hydro-politieke kwesties’ vaker zullen oplaaien. Het is niet verrassend dat dit gebieden zijn die problemen hebben met de toegang tot zoet water en waar het water in bovenstroomse gebieden wordt vastgehouden, terwijl benedenstrooms een tekort dreigt. Dus in tijden van schaarste als gevolg van omgevingsfactoren en groeiende bevolking, worden de waterbronnen minder en ontstaan ​​spanningen.

De keuzes die wij in Nederland maken als consument, hebben wereldwijde gevolgen. Hierbij is niet alleen zichtbaar, zoet en schoon water van belang. Juist virtueel water is belangrijk om rekening mee te houden, voor een duurzame en vreedzame wereld.