Waarom onze woorden vooruitgang in de weg staan

Met de Tweede Kamerverkiezingen van 17 maart in zicht begint opnieuw de jacht op de kiezer. De huidige coronacrisis weegt mee in de stem die Nederlanders straks zullen uitbrengen: wie brengt kalmte en stabiliteit in een onzekere en onrustige periode? Goede communicatie door partijen is hierbij van groot belang, zeker bij de vertaling van de aanpak van de klimaatcrisis. Wie spreekt de taal van de kiezer, en wie schetst een hoopvolle toekomst met duurzame oplossingen? Tactisch taalgebruik en diepgewortelde gewoonten hebben meer invloed op onze toekomst dan je misschien zou denken.

Door: Wiep Fokker

Wie de verkiezingen wil winnen, moet de kiezer meekrijgen in zijn verhaal. Een kunst apart, zeker in een land waar zoveel verschillende mensen wonen. Politieke partijen die pleiten voor duurzaam beleid worden de laatste jaren veelal weggezet als ‘de linkse klimaatlobby’. Duurzaamheid lijkt iets van de witte, rijke elite met dikke Tesla’s op de oprit. En dat terwijl een duurzaam economisch beleid ons allemaal, van politiek links tot rechts, veel kansen kan bieden. 

Uit onderzoek van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat in 2020 kwam naar voren dat zo’n 67% van de Nederlandse bevolking vindt dat de mens verantwoordelijk is voor klimaatverandering. Dit vergeleken met 97% van de klimaatwetenschappers die het eens zijn over dit gegeven. Gek eigenlijk, hoe deze cijfers zo kunnen verschillen. De oorzaak is waarschijnlijk te vinden in de verschillende informatiebronnen waarop burgers en wetenschappers hun standpunt baseren. Naar mijn mening spelen taalgebruik en de manier van afbeelden een fatale rol in de beeldvorming over klimaatverandering, duurzaamheid en alle gevolgen hiervan.

Het systeem heeft ons in 2021 gebracht in een wereld van extreme ongelijkheid, financiële crisis en klimaatverandering.

Onze definitie van economische welvaart

De link tussen taal en de transitie naar een duurzame economie is allereerst terug te zien in onze definitie van economie. Al jarenlang berust economische welvaart op groei: goed is wat vooruit en omhoog gaat. Economische verbetering wordt weergegeven als een lineaire, stijgende lijn, die van linksonder naar rechtsboven beweegt. In ons denken hebben we meegekregen dat de huidige financiële markten onfeilbaar en altijd effectief zijn, dat handel win-winsituaties oplevert en dat neoliberalisme ons oneindige groei en welvaart bezorgt. Het kapitalistische systeem heeft ons geleerd dat streven naar eigenbelang vanzelfsprekend welvaart en welzijn brengt. We raken groeiverslaafd, en dat terwijl er kantelpunten zijn die steeds dichterbij komen. Het systeem heeft ons in 2021 gebracht in een wereld van extreme ongelijkheid, financiële crisis en klimaatverandering. De hierboven beschreven diepgewortelde overtuigingen houden ons, zeker in tijden van crisis, in de greep. We neigen te kiezen voor hetgeen dat voor ons altijd als ‘het juiste’ is bestempeld.

Framing omtrent het klimaat

Kijk daarnaast naar woorden die gebruikt worden in de discussies rondom klimaatadaptatie. Framing, het kaderen of eenzijdig benaderen van gebeurtenissen, speelt hier een grote rol. Bepaald taal- en beeldgebruik in en over de politieke klimaatlobby beïnvloedt beeldvorming over de duurzame transitie. We zouden met z’n allen moeten ‘consuminderen’ om de planeet te redden en bovendien zou klimaatbeleid ons als burger vooral veel geld ‘kosten’. Ga bij jezelf eens na: wat voor associaties heb jíj bij de woorden ‘duurzaamheid’, ‘consuminderen’ en ‘klimaatbeleid’? Een hoop mensen doet deze termen denken aan verandering waar vooral veel voor moet worden ingeleverd aan welvaart, luxe en economische groei. 

Stel dat we bovengenoemde woorden eens zouden vervangen door net iets andere termen. Als de politieke klimaatlobby in Nederland voortaan zou oproepen tot anders consumeren in plaats van de beperkende term consuminderen. Als er in de politiek niet over kosten maar over investeringen gesproken zou worden: dat is ten slotte wat het zijn. Kosten wekt de indruk dat we alleen maar geld in de transitie moeten stoppen, en dat we er niets voor terug krijgen. Investeringen in klimaatadaptatie daarentegen vergen een geldsom, maar leveren ons ook een mooie toekomst op. Het ‘herkaderen’ of ‘reframen’ van woorden of beelden geeft een andere betekenis aan onze wereld. Door burgers juist een optimistischer en inclusief beeld te laten zien van klimaatbeleid, zal het draagvlak voor een toekomstbestendige (duurzame) economie toenemen.

De overheid kan niet op tegen grote bedrijven

Ten slotte speelt ook het private systeem een rol, waarin de taal van machtige bedrijven vaak meer invloed uitoefent op burgers dan voorzichtige klimaatcampagnes van de overheid. Beelden van reclames suggereren dat een beter leven afhankelijk is van de volgende aankoop: alsmaar meer, beter en groter. Zoals Tim Jackson, bekend econoom, ooit zei: “We worden overgehaald om geld dat we niet hebben uit te geven aan dingen die we niet nodig hebben om een vluchtige indruk te maken op mensen om wie we niet geven”. Neem daarnaast acties zoals Black Friday en tijdelijke uitverkoop. Consumenten worden continu verleid om kwantiteit boven kwaliteit te kiezen, ten koste van mens en milieu. Bedrijven creëren met hun zorgvuldig gekozen woorden een context waarbinnen het haast onmogelijk is om te kiezen voor een duurzame, toekomstbestendige optie.

De politieke klimaatlobby zou zijn taal moeten reframen en zo een beeld creëren waarin zowel politiek links als rechts zich kan vinden.

Woorden zijn bepalend voor onze beeldvorming. Framing in media en politiek hebben onze diepgewortelde denkbeelden en gewoonten gevormd, waardoor we nu vastlopen op de weg naar een duurzame economie. Zolang we vast blijven houden aan dat oude denkbeeld en de lineaire omhoog bewegende lijn van onze economie, laat die duurzame variant nog wel even op zich wachten. En zolang we blijven spreken in taal die ons laat denken in diepgewortelde patronen, zal geen burger met gemak de overstap maken naar een duurzaam leven. De politieke klimaatlobby zou zijn taal moeten reframen en zo een beeld creëren waarin zowel politiek links als rechts zich kan vinden. Burgers zouden dergelijke taalpatronen moeten leren herkennen en aanpassen. Wanneer we samen – burger, overheid, private partijen – onze denkwijze over economische groei veranderen van eindeloze groei naar een evenwichtig welzijn, dan liggen de kansen voor het oprapen. Een duurzame transitie zou ons allemaal, arm en rijk, links en rechts, zo veel kunnen bieden. Laten we taal gebruiken die ons verder helpt.