Weg met ‘duurzaamheid’! Benieuwd naar de alternatieven?
Ik ben verliefd op taal. De manier waarop je iets zegt of schrijft kan een grote invloed hebben op hoe het overkomt. Wat als dit nu als middel ingezet kan worden in de transitie naar een duurzamere maatschappij? Een onderbelicht onderwerp, naar mijn idee. Hoe kunnen we praten over ‘duurzaamheid’ zodat het meer aanspreekt, meer mensen bindt en de transitie bevordert?
Door Nynke Bonnema
Groengewassen
Een groot probleem rondom het woord duurzaamheid is greenwashing. Greenwashing is het zich voordoen als duurzaam, om de voordelen mee te pikken, maar het niet werkelijk zijn. Het feit dat duurzaamheid zo’n groot containerbegrip is, werkt niet mee. Zo verschillen de meningen in hoeverre een biologische hamburger (want: het blijft vlees) en een elektrische auto (want: hoge energiegebruik voor productie (4)) duurzaam zijn.
Er zou eigenlijk meer transparantie moeten komen in de verschillen tussen duurzame producten en groengewassen producten. Ligt er een oplossing in de taal? Hoe kunnen we taal inzetten om duurzaamheid duidelijker te maken?
Taal is cruciaal
“Keine neue Welt ohne neue Sprache”, aldus Oostenrijks/Brits filosoof Wittgenstein. Filosoof Joke Hermsen (1) refereert naar deze uitspraak en benadrukt dat creatief omgaan met taal belangrijk is. Volgens haar is er geen nieuwe (duurzame) wereld, zonder nieuwe taal.
Ook in het boek the Upcycle (2) benoemen circulaire-economie-experts McDonough en Braungart dat het grootste deel van hun werk bestaat uit hervormen van de taal die de maatschappij kan gebruiken om nieuwe uitdagingen onder woorden te brengen.
[perfectpullquote align=”full” bordertop=”false” cite=”” link=”” color=”” class=”” size=””]Willen we een nieuwe, duurzamere wereld creëren, dan horen daar dus nieuwe woorden en narratieven bij.[/perfectpullquote]Hoe werkt dat precies?
Volgens McDonough en Braungart kan een nieuw begrip denkpatronen veranderen. Zo hebben zij het begrip ‘cradle to cradle’ tot leven geroepen; van wieg tot wieg. Dit heeft de complete perceptie van producten veranderd. Zo is het ineens niet meer vanzelfsprekend dat een product op het eind wordt weggegooid. En zo is het niet meer normaal dat een product een negatieve impact heeft op het klimaat. Met de term van wieg tot wieg wordt het normaal dat een product na gebruik een nieuwe functie krijgt. Een beetje in sfeer van ‘afval bestaat niet’.
Benieuwd naar de alternatieven?
Persoonlijk vind ik dat het woord ‘duurzaamheid’ toe is aan een frisser alternatief. De term is uitgegroeid tot een containerbegrip en daarmee minder overtuigend geworden. Ik vroeg de afgelopen maand verschillende mensen voor een nieuw woord voor duurzaamheid. Hierbij een overzicht:
Sommige woorden hebben wat uitleg nodig:
Biocogiet – Cogito betekent ‘denkend’ in het Latijn. Bios betekent ‘leven’ in het Grieks. Biocogiet is dus ‘aan het leven denkend’. Credits: Max Muller
Postalgie (3) – Als tegenhanger van nostalgie, verlangend naar de toekomst met een positieve blik. Credits: Sierk Ybema
Noodzakelijke eeuw – Als tegenhanger van de Gouden Eeuw, waar er een grote bloei was van handel. De 21e eeuw die als noodzakelijk geldt, als we de wereld willen redden van klimaatverandering. Credits: Marieke Widlak
Aardbaarheid – Afgeleid van houdbaarheid, waarbij de focus ligt op hoe we de aarde houdbaar houden. Credits: Jos Hummelen
Mijn favoriet
Zelf voel ik wel wat bij ‘verduringskunst’, waarbij het eerste gedeelte staat voor uithouden en doorleven. Het woord geeft een manier aan waarbij de mensheid het langer kan uithouden op aarde, op een comfortabele manier. Daarnaast is kunst iets moois dat door de mensheid gemaakt is. Een vaardigheid op een creatieve manier. Een balans tussen de mensheid, de aarde en de economie is naar mijn mening het mooiste dat we kunnen creëren. Daar zullen we veel creativiteit voor nodig hebben!
Heb jij een creatief idee? Een nieuw woord dat de lading van duurzaamheid volledig dekt? Een metafoor of bijpassend spreekwoord? Laat een reactie achter.
Voor dit artikel heb ik veel inspiratie en input gekregen vanuit verschillende hoeken en van verschillende leeftijden. Veel dank aan deze creatieve personen:
Carel Roessingh – Associate Professor VU Amsterdam
Gijs-Jan Moest – Energie-adviseur
Jan Rotmans – Hoogleraar Erasmus Universiteit Amsterdam
Joke Hermsen – Filosofe en schrijfster
Jorien van Treeck – Student Sociologie
Jos Hummelen – Docent Aardrijkskunde
Max Muller – Student Wiskunde
Marieke Widlak – Student Willem de Kooning
Rümeysa Önal – Student animatie
Sierk Ybema – Professor Sociale Wetenschappen VU Amsterdam
Bronnen
1. Lezing De Balie – Op 26 november spraken Jan Rotmans, Joke Hermsen en Henk Oosterling over transities in onze maatschappij, aan de hand van het boek De Omwenteling van Jan Rotmans. https://www.debalie.nl/agenda/podium/omwenteling-met-jan-rotmans/e_9783130/p_11770231/
2. McDonough, W., Braungart, M. (2013). The Upcycle:Beyond Sustainability–Designing for Abundance. New York: North Point Press
3. Ybema, S. (2010). Talk of change: Temporal contrasts and collective identities. Organization Studies 31(4): 481-503. http://oss.sagepub.com/content/31/4/481.short
4. Luttikhuis, P. (2017). NRC Checkt: eletrische auto’s belasten het klimaat. NRC Next. https://www.nrc.nl/nieuws/2017/06/25/elektrische-autos-belasten-het-klimaat-11270679-a1564478
– HeaderPhoto by Joanna Kosinska on Unsplash