Klimaatverandering raakt vrouwen harder, hoe dan?

Klimaatverandering Raakt Vrouwen Harder, Hoe Dan?

Uit onderzoek blijkt dat vrouwen in ontwikkelingslanden onevenredig zwaar worden getroffen door de gevolgen van klimaatverandering in vergelijking met mannen. Tegelijkertijd zijn vrouwen over de hele wereld te weinig in de positie om bij te dragen aan oplossingen voor deze ongelijkheid. Maar hoe kan het klimaat in hemelsnaam invloed hebben op genderverschillen?

Door: Sophie Spijkers & Emma van der Deijl. Foto: DFID – UK via Flickr.

De relatie tussen klimaatverandering en gendergelijkheid is complex. In dit artikel beschrijven we daarom concrete voorbeelden om de relatie te verduidelijken. Welk effect heeft een veranderend klimaat nu al op de levens van vrouwen? Wat zijn de rolverdelingen tijdens een natuurramp? En welke rol hebben vrouwen in politieke besluitvorming over klimaatverandering?  In dit artikel laten we zien hoe gender en klimaatverandering met elkaar verbonden zijn.

Hoe worden vrouwen benadeeld als gevolg van klimaatverandering?

Omdat vrouwen in ontwikkelingslanden* vooralsnog grotendeels verantwoordelijk zijn voor het huishouden en de water- en voedselvoorziening van het gezin (IFAD, 2007), raakt de opwarming van de aarde hen het meest. Het wordt steeds moeilijker om alle taken te volbrengen. Door droogte moeten vrouwen bijvoorbeeld verder lopen om het gezin te voorzien van water. Gemiddeld lopen vrouwen in ontwikkelingslanden elke dag zes kilometer om water te verzamelen (UNFPA, 2002). Deze afstand zal toenemen, waardoor er minder tijd overblijft voor de andere huishoudelijke taken.

Als gevolg hiervan moeten dochters thuis te hulp schieten om taken van moeder over te nemen. Bij in de Himalaya gelegen dorpjes bleven bijvoorbeeld de schoolbanken van gloednieuwe meisjesscholen leeg, omdat zij nodig waren voor het werk thuis. Door het extra werk gaan meisjes minder naar school en is de kans op een goed betaalde baan kleiner (Femnet, 2016). Daarnaast brengen de tochten naar water gevaren met zich mee. Kans op uitdroging of andere gezondheidsproblematiek neemt toe. Ook zijn de vrouwen onderweg kwetsbaarder voor geweld jegens hen (IFAD, 2007).

Een ander aspect van klimaatverandering die de druk voor vrouwen opvoert is het toenemende aantal slechte oogsten. Hierdoor is er te weinig voedsel voor het hele gezin. In het geval van voedseltekort blijkt dat de gezondheid van vrouwen en meisjes sneller achteruit gaat dan die van mannen (UN WomenWatch, 2009). Daarnaast gaan gezinnen op zoek naar oplossingen, zoals uithuwelijking, waardoor ze een mond minder hoeven te voeden. Een groeiend aantal meisjes wordt uitgehuwelijkt (Femnet, 2016), terwijl jonge uithuwelijking negatieve consequenties heeft voor de seksuele ontwikkeling van meisjes (Oxfam, 2005). Bovenstaande voorbeelden geven aan dat het verschil in kansen, gezondheid en ontwikkeling tussen mannen en vrouwen groeit naarmate klimaatverandering aanhoudt.

Hoe worden vrouwen benadeeld als direct gevolg van natuurrampen?

Voor en tijdens de ramp

Dat natuurrampen krachtiger zijn en meer schade toebrengen als gevolg van klimaatverandering weten we misschien al wel. Waar we beduidend minder over horen, is hoe de impact van de natuurrampen verschilt als gecontroleerd wordt voor gender. Uit cijfers blijkt dat bij de tsunami in de Indische Oceaan in 2004 aanzienlijk meer vrouwen om het leven kwamen dan mannen (Oxfam, 2005). In de zwaarst getroffen gebieden stierven zelfs vier vrouwen voor elke man. Dit enorme verschil in sterfgevallen kan mogelijk verklaard worden aan de hand van genderrollen in de landen die door de tsunami zijn getroffen.

Een voorbeeld is de rol van vrouwen in de visindustrie in de zuidelijke staten van India. Zij zijn voornamelijk verantwoordelijk voor de in- en verkoop van de vis. Toen de tsunami toesloeg waren veel mannen op zee, waar de golf zich nog aan het ontwikkelen was. Terwijl veel vrouwen aan de kust wachtten op de komst van de visvangst, sloeg de inmiddels gigantische golf op het land in. Een ander voorbeeld is de rol van vrouwen in het huishouden in Sri Lanka. Veel vrouwen waren binnenshuis taken aan het uitvoeren toen de golf toesloeg. Hun partners bevonden zich veelal buitenshuis. Daarnaast hebben veel Sri Lankaanse mannen tijdens hun opvoeding geleerd om te zwemmen en/of bomen te beklimmen, waar vrouwen dat veelal niet aangeleerd kregen. Bovenstaand zijn voorbeelden van hoe genderrollen vrouwen een benadeelde positie geven ten opzichte van mannen als het gaat over natuurrampen.

Na de ramp

Niet alleen voor en tijdens, maar ook na de natuurramp wordt duidelijk dat vrouwen meer nadelige consequenties ervaren dan mannen. Denk aan de veiligheid van vrouwen in opvangkampen, waar ze in een ruime minderheid zijn. Er zijn bijvoorbeeld meerdere meldingen van (seksueel) geweld geweest in opvangkampen in Sri Lanka na de tsunami in 2004 (Oxfam, 2005). Door mentale problemen en nieuwe gezinsstructuren als gevolg van natuurrampen wordt verwacht dat huiselijk en seksueel geweld tegen vrouwen toeneemt (Oxfam, 2005).

Daarnaast hebben vrouwen minder toegang tot en zeggenschap over financiële middelen, omdat de giften (van bijvoorbeeld overheden) op naam van de man worden uitgegeven (Oxfam, 2005). Sommigen vrouwen raken hun land kwijt, omdat deze op naam staat van hun man die tijdens de natuurramp is omgekomen. Ook zijn er samenlevingen in Sub-Saharaans Afrika waar vrouwen eigendomsrechten hebben van het land, maar deze rechten worden overgedragen aan mannelijke leden van de familie wanneer zij overlijden (IFAD, 2007). Verder komt het voor dat meisjes jonger moeten trouwen, omdat er na de ramp in verhouding minder vrouwen van volwassen leeftijd zijn dan mannen (Oxfam, 2005). Genoeg voorbeelden dus waaruit blijkt dat vrouwen een kwetsbaardere groep vormen na een natuurramp dan mannen.

Bron: PolandMFA, CC BY-SA 2.0, via IFPRI Flickr

Hoe zorgen we ervoor dat de scheve verhoudingen worden rechtgetrokken?

Als we kijken naar de gevolgen van klimaatverandering, valt op dat het verschil tussen mannen en vrouwen grotendeels veroorzaakt wordt door sociale concepten van genderrollen (OSCE, 2009). Echter, het internationale veld van klimaatbeleid wordt gedomineerd door mannen. Uit gegevens van de Women’s Environment and Development Organisation (WEDO) blijkt dat tijdens de klimaattop van Parijs in 2015 24% van de delegatiehoofden bij het UNFCCC vrouw waren. Vrouwen vormen vaak een minderheid van de afgevaardigden, en daar komt bij dat er weinig fora zijn om de specifieke problemen van vrouwen te bespreken. Als gevolg daarvan ontbreekt het genderperspectief in het klimaatdebat. “Vrouwen nemen te weinig beslissingen en de beslissingen doen nog te weinig voor vrouwen”, zegt Hilda Heine, president van de Marshalleilanden (en de eerste vrouw die tot staatshoofd is gekozen in de zuidelijke Stille Oceaan).

Vrouwen nemen te weinig beslissingen en de beslissingen doen nog te weinig voor vrouwen

Een goede stap om de scheve verhoudingen tussen mannen en vrouwen recht te trekken is de SDG5 (gendergelijkheid) van de UN (lees meer over de SDG5 in het artikel van Onna). Daarnaast werd op de klimaattop in Bonn (COP23) het genderactieplan (GAP) aangenomen (UNFCCC, 2018). Van de afgevaardigden tijdens de laatste klimaattop (COP24) in Katowice was 37% vrouw. Er worden dus stappen in de goede richting gezet, maar de verhoudingen zijn nog niet gelijk.

Lokale projecten

Het is misschien nog wel belangrijker om stappen in de goede richting te zetten op lokaal niveau. In landen in de Global South krijgen vrouwen amper de mogelijkheid zich te betrekken bij het klimaatbeleid (IFAD, 2007). Dat terwijl vrouwen op dit niveau de meeste kennis bezitten over mitigatie en aanpassing aan klimaatverandering door hun centrale rol in de voedselproductie. Hun ervaring en kennis zijn daarom cruciaal voor het klimaatdebat. Daarnaast zijn vrouwen hier opgegroeid met – en daarom het beste op de hoogte van – de lokale sociale concepten van genderrollen.

Gelukkig zijn er een aantal succesvolle lokale projecten die de positie van vrouwen hebben verbeterd. Dorothee Lisenga (CFLEDD) uit de Democratische Republiek Congo (DRC) startte de dialoog tussen lokale vrouwen en hun gebruikelijke dorpshoofden over erfopvolging van land en bos (WGC FP, 2017). Dankzij haar zijn land- en bosrechten toegankelijker voor vrouwen in de regio’s Mai-Ndombe en Ecuador in DRC.

Een ander voorbeeld is het project van Trupti Jain (Naireeta Services). In de staat Gujarat in India heeft zij een filtratiesysteem ontwikkeld, waarbij water na hevige regenval wordt opgevangen zodat de landbouwgrond in dat gebied ook tijdens de lange droogteperiodes kan worden bevochtigd. Over het algemeen bezitten vrouwen in die regio geen land. Door vrouwen de leiding te geven over de nieuwe technologie verbetert hun positie in de gemeenschap enorm en krijgen ze een grotere rol in de lokale en regionale besluitvorming. Sinds 2011 zijn er meer dan 3500 filtratiesystemen geïnstalleerd, waaronder ook in Ghana, Vietnam en Bangladesh.

Bovenstaande zijn voorbeelden van hoe vrouwen succesvol inspelen op de lokale en regionale gevolgen van klimaatverandering, waarbij de kennis over sociale genderrollen hen op weg helpt om de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen recht te trekken. Om meer vanuit een genderperspectief te kunnen nadenken over de gevolgen van klimaatverandering, is het dus van belang dat vrouwen, lokaal en internationaal, meer betrokken zijn bij besluitvorming.  

*Hiermee bedoelen we de landen die de VN heeft ingedeeld als developing countries [https://unstats.un.org/unsd/methodology/m49/], zonder een oordeel te geven over de staat waarin een land een bepaalde ontwikkeling bereikt heeft.

Meer over dit onderwerp?
Bronnen en meer informatie

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Back To Top