Meebeslissen over de toekomst van Nederland: Extinction Rebellion wil een burgerberaad
“I know you are trying, but just not hard enough. Sorry.” Dit waren de woorden van Greta Thunberg in een speech voor het Amerikaanse Congres in 2019. Ja, dit is nog steeds relevant en nee, dit geldt niet enkel voor de Verenigde Staten. Ook het Nederlandse parlement komt haar klimaatambities tot dusver niet na. Als daadkracht niet vanuit de politiek zelf komt, hoe zorgen we dan dat er op grote schaal concrete plannen worden gemaakt én uitgevoerd? Al snel kom je dan uit bij Extinction Rebellion. Door middel van ludieke protestacties en burgerlijke ongehoorzaamheid stelt deze beweging de nalatigheid van de politiek om het klimaatprobleem aan te pakken aan de kaak, én biedt voor dit probleem een oplossing.
Door: Madzy Korte
Ludieke protestacties
De afgelopen weken maakte Extinction Rebellion met de zogenaamde Septemberrebellie hun ontevredenheid helder door middel van actievoeren. De activiteiten waren uiteenlopend, van springen in de Hofvijver en een traanrede op Prinsjesdag tot een manifestatie op het Museumplein en het blokkeren van de Zuidas. Achter deze acties zat een specifiek doel: het bieden van een oplossing om klimaatbeleid ambitieuzer aan te pakken middels de invoering van een Nederlands burgerberaad. Zoals Extinction Rebellion op hun website schrijft: “Een burgerberaad is een groep gelote burgers die door middel van deliberatie aanbevelingen doet over politiek beladen of complexe onderwerpen.” Wacht even. Een burgerbe-wat? Laten we stap voor stap uitzoeken hoe dit precies in elkaar steekt.
In een paar stappen naar een burgerberaad
Het begint allemaal bij de politiek. Het parlement levert een complex vraagstuk aan met daarbij een specifieke opdracht voor het burgerberaad (denk aan: kom met een x-aantal maatregelen om klimaatverandering tegen te gaan) en een mandaat waarin staat wat ze met de uitkomsten van het burgerberaad zullen doen (bijvoorbeeld er in de tweede kamer over stemmen, een referendum houden etc.). Vervolgens wordt op basis van gestratificeerde loting een groep mensen geselecteerd. Dit houdt in dat er op basis van demografische en/of sociaal-economische kenmerken van de samenleving wordt geloot. Een voorbeeld hiervan is dat de groep voor de helft uit mannen en voor de helft uit vrouwen moet bestaan. Uit de mensen die aangeven deel te willen nemen, wordt wederom een representatieve groep geloot maar nu van 100-150 mensen die daadwerkelijk gaan deelnemen. De burgers komen aan zet.
Stap 1: Informeren.
De deelnemers worden gezamenlijk geïnformeerd over het complexe vraagstuk door middel van gesprekken met bijvoorbeeld experts, wetenschappers, ervaringsdeskundigen, ngo’s; noem maar op. De burgers mogen ook zelf mensen aandragen om zo veel mogelijk informatie van allerlei perspectieven over het probleem te krijgen.
Stap 2: Het beraad.
De groep wordt vervolgens gesplitst in een aantal kleinere groepen, vaak van rond de tien mensen, om naar verschillende oplossingen te zoeken die zij als groep willen aandragen. Bij het zoeken naar oplossingen staat het collectief belang centraal, niet het individueel belang.
Stap 3: het besluit.
In de laatste fase van het burgerberaad komt iedereen weer samen en presenteren de groepen hun maatregelen. Vervolgens onderzoeken de burgers de onderlinge consensus over de verschillende maatregelen om hier uiteindelijk een rapport over op te stellen met daarin een lijst met voorstellen die de politiek kan gebruiken in hun besluitvorming.
In het gehele proces worden de burgers begeleid door een onafhankelijke faciliterende organisatie om het beraad zo eerlijk en transparant mogelijk te laten plaatsvinden, bijvoorbeeld door middel van de aanwezigheid van moderatoren tijdens de tweede stap om iedereen het woord te laten komen. Ook zijn er onder andere juristen die de juridische haalbaarheid van de voorstellen controleren. Daarnaast zijn er factcheckers en journalisten die de verslaglegging van het beraad verzorgen.
Waarom nou burgers? We kiezen toch politieke leiders om deze beslissingen te maken?
Om hier een goed antwoord op te geven, is een evaluatie van de huidige respons op politiek beleid belangrijk. Wat we zien is dat het publieke debat polariseert. Extreme meningen worden vaker geuit en een plek voor een redelijke discussie om samen tot een eerlijke oplossing te komen is er eigenlijk niet. Althans, Twitter en Facebook lijken niet de goede media om met iemand in gesprek te gaan. Ook zijn er de afgelopen jaren een groot aantal protesten geweest van uiteenlopende groepen. Zo gingen mensen massaal de straat op tijdens de Black Lives Matter-demonstraties, hadden we de boeren en de leraren, de anti-lockdowndemonstranten en kermisexploitanten en niet te vergeten, de klimaatdemonstranten. Half Nederland lijkt wel te protesteren. Er is woede richting de politiek want mensen voelen zich niet gehoord in de beslissingen die onze gekozen leiders nemen.
Bovendien, het eeuwige polderen van de overheid heeft geleid tot relatief veel invloed van zittende lobbygroepen en trage besluitvorming. Denk maar aan de klimaattafels die samen het Nederlandse klimaatakkoord zouden vormgeven. Shell was samen met vele anderen uit de private sector aanwezig, maar nergens in het proces was er een ‘gemiddelde burger’ betrokken. Dit is ook wat Extinction Rebellion aankaart en hierin zijn zij niet de enige. Ook de journalistiek en de onderzoekswereld schrijven over de polarisatie van de samenleving, kortetermijnbelangen van de politiek en de mogelijke oplossing: meer democratische besluitvorming om de burger weer te betrekken bij beleid.
Werkt dit dan ook echt? Succesverhalen
Er zijn dus legitieme redenen om ons democratisch systeem te herzien en er liggen ook al concrete ideeën over hoe deze hervorming eruit kan zien middels het burgerberaad. In verschillende landen is dit al in de praktijk gebracht. Wat blijkt: de uitkomsten zijn veelbelovend. Zo zijn de experimenten in Ierland, België, Brazilië en Frankrijk schoolvoorbeelden van hoe burgerberaden een middel kunnen zijn om politiek gevoelige kwesties bespreekbaar te maken en in het belang van het collectief maatregelen te treffen.
Ter illustratie: afgelopen juni werden de resultaten gepresenteerd van het Franse burgerberaad (Citoyenne pour le Climat, de CCC). De CCC was gevraagd om in zes maanden tijd met sociaal rechtvaardige maatregelen te komen die in 2030 tot 40 procent minder CO2-uitstoot ten opzichte van 1990 zouden leiden. Het resultaat? Een ambitieus klimaatplan. Zo komt er een referendum om artikel 1 van de Franse grondwet aan te passen zodat het milieu er een plek in krijgt. Dit terwijl in 2018 de Fransen (de gele hesjes) de straat op gingen omdat de overheid had besloten de brandstofprijzen te verhogen. Nu burgers er onderling met elkaar over hebben gesproken, wordt het opeens wel mogelijk om samen uit een politiek gevoelig onderwerp te komen.
Toen ik eind juni over het succesverhaal van het Franse burgerberaad las, was ik verbluft. Blijkbaar kan het dus wel. Door mensen te informeren, naar elkaar te laten luisteren en, niet te vergeten, hen het heft in eigen handen te laten nemen, wordt naar het collectief belang én de lange termijn gekeken. Een burgerberaad lijkt een veelbelovend middel om meer draagvlak te creëren voor politieke beslissingen. Ik wacht in spanning af of we in de nabije toekomst een uitnodiging mogen ontvangen van premier Rutte om onze stem te laten horen, de koppen bij elkaar te steken, elkaar weer te begrijpen en voor echte verandering te zorgen.
Nog niet genoeg gelezen over een burgerberaad? Lees dan ook:
https://www.vpro.nl/buitenhof/kijk/afleveringen/2020/buitenhof-24-mei-2020.html
Mooi dat er moeite is genomen om te checken of zo’n burgerberaad ook daadwerkelijk potentie heeft. Ik ben overtuigd.
Bedankt voor het schrijven.