Driedubbel glas, zonnepanelen en dak-kippen: de ontwikkeling van duurzaam bouwen in de laatste 15 jaar

In 2006 werd na 3 jaar renoveren het nieuwe kantoorpand van het WNF geopend. Hierbij is een voormalig veeteeltkundig laboratorium uit de jaren 50 omgebouwd tot het allereerste CO2-neutrale pand van Europa en het duurzaamste gebouw van Nederland. Dit gaf aanzet tot een grotere prioriteit voor duurzaamheid in de architectuur. In 2021, 15 jaar later, is er dan ook veel veranderd. Dit jaar is een nieuw gebouw tot duurzaamste gebouw van Nederland verklaard: basisschool De Verwondering in Almere. 

Verder dan alleen zonnepanelen op het dak

We kennen inmiddels allemaal het standaard praatje over een duurzaam huis: isoleer de muren, installeer zonnepanelen op je dak en zet de thermostaat een graadje lager. Om het duurzaamste gebouw van Nederland te zijn moet je verder gaan dan dat. Bij het kantoorpand van het WNF in Zeist is er bijvoorbeeld veel aandacht uitgegaan naar het op een natuurlijke manier verwarmen van het gebouw. Door een systeem van horizontale latjes met gaten ertussen straalt er in de zomer minder zonlicht door de ramen zodat het gebouw koel blijft. In de winter staat de zon lager waardoor de latjes de zonnestralen minder blokkeren. Zo blijft het gebouw in de zomer koel en in de winter warm. De ramen zijn daarnaast gemaakt van driedubbel glas en in plaats van lucht zit er xenongas tussen de lagen glas. Xenon is een gas dat warmte minder goed geleid dan lucht, waardoor het meer isolerend werkt. Op het dak staan zonnecollectoren. Er is gebruik gemaakt van lokale en hernieuwbare materialen zoals fsc-goedgekeurde bamboe, leem, gerecyclede stof en sloopbeton. Een ander interessant punt is de aandacht voor biodiversiteit bij dit gebouw. Dit is te zien aan de nestkasten voor vogels en de vleermuiskasten die om het gebouw heen staan. Een deel van de oude kelder van het gebouw is in gebruik genomen als vleermuiskast. De rest van deze kelder is volgegooid met de afvalmaterialen van tijdens de renovatie. In de muren van het gebouw zitten ook openingen voor dwergvleermuizen, die zich schuilhouden in de spouw en gebruik maken van de restwarmte die van het gebouw afkomt. Dit alles maakt het een CO2 neutraal gebouw en een voorbeeld voor toekomstige panden. 

Prijzen 

Sinds 2018 worden er ook prijzen uitgereikt op het gebied van duurzaam bouwen. Dit wordt gedaan onder leiding van de stichting Duurzaam Bouwen Awards. Er bestaan 2 prijzen: de Gouden Kikker voor het meest duurzame project, en de Circulaire ring voor de meest duurzame organisatie. In 2021 won De Verwondering de Gouden kikker, en de Circulaire Ring ging naar Ecodorp Boekel. 

Dak-kippen

In 2021 werd ‘De Gouden Kikker’ gewonnen door basisschool de Verwondering in Almere. Zij werden daarmee uitgeroepen tot het duurzaamste gebouw van Nederland. De Verwondering is een zogenaamde biofilische school; een school waarin de natuur als uitgangspunt gebruikt is. Dit komt terug in het vele gebruik van hout en andere natuurlijke hernieuwbare bouwmaterialen in de school. 

Een ander belangrijk uitgangspunt van het gebouw is dat ze het pand ‘mooi oud willen laten worden’. Hoe ouder het gebouw wordt hoe mooier. Dit is te zien aan de slingerplanten die aan de muren van het gebouw groeien. Met de jaren zullen die de volledige muur gaan bedekken, maar gezien het pand dit jaar pas geopend is duurt dit nog wel even. Ook de bomen die gaan dienen als natuurlijke zonwering moeten nog een tijdje groeien.

Behalve zonnepanelen staan op het dak van de school planten en er lopen kippen rond. 

Een van de meest innovatieve eigenschappen van deze school is dat er energie wordt opgewekt door middel van een solar ice kelder. Dit is een nieuw systeem uit 2018 dat gebruik maakt van de energie die vrijkomt bij het ontdooien en weer bevriezen van water.

Ten slotte is er veel aandacht uitgegaan naar het leerklimaat voor de kinderen. Zij komen op school meer in contact met de natuur, bijvoorbeeld door het buitenlokaal, en dit vermindert bewezen stress. 

Wat zegt de overheid?

In de afgelopen jaren is ook het gesprek over wettelijke eisen voor de duurzaam bouwen op gang gekomen. Sinds 1 januari 2021 stelt de overheid andere eisen aan nieuwbouw en aan renovatie. Alle nieuwe gebouwen die na 1 januari 2021 een vergunning hebben gekregen moeten Bijna Energieneutrale Gebouwen zijn (BENG). Aan die BENG zijn eisen verbonden, zoals eisen over isolatie, ventilatie en luchtdichtheid. Voor bestaande gebouwen die verkocht of opnieuw verhuurd worden moet een energielabel worden vermeld. De energielabels lopen van G tot A+++++ en geven inzicht in hoe duurzaam het pand is en hoe je dit kunt verbeteren. Voor verbouwing en renovatie zijn er ook eisen over isolatie. 

Wat een gebouw duurzaam maakt

Wat kunnen we nu concluderen uit deze twee duurzame gebouwen en de eisen van de overheid? Tijdens ons bezoek aan WNF werd er verteld dat als zij het gebouw opnieuw moesten verbouwen, ze het waarschijnlijk met de nieuwste innovatie totaal anders hadden gedaan. Op basis van deze twee duurzame gebouwen en de eisen van de overheid kunnen een aantal elementen onderscheiden worden die als uitgangspunten kunnen dienen voor duurzaam bouwen.

1. duurzaam gewonnen materialen

Allereerst het materiaal. Om een duurzaam gebouw te maken moet dit materiaal hernieuwbaar zijn en niet aan schaarse voorraden komen. Zo is bijvoorbeeld bamboe erg duurzaam, omdat het binnen enkele maanden terug groeit, en plastic niet, omdat olie schaars en niet hernieuwbaar is. Bij gerecyclede materialen hoeft er geen nieuw materiaal gewonnen te worden. Zo wordt produceren een meer circulair proces.

 

2. duurzame manier van koelen en verwarmen en groene energie

Het koelen en verwarmen van een gebouw kost veruit de meeste energie. Het is dus erg belangrijk om dit op een duurzame manier te doen. Dit kan, net zoals bij elektriciteit, door gebruik te maken van groene energie, zoals zonnepanelen of windenergie, en het zuinig omgaan met warmte en kou. Dit doe je door goede isolatie bij ramen, muren, deuren en vloeren. Een ander trucje is om te kijken naar de plaatsing van het gebouw. Wil je genoeg zon en warmte? Dan plaats je bijvoorbeeld veel ramen aan de zuidkant om het zonlicht binnen te laten.

 

3. biodiversiteit

Een verrassende in dit rijtje. Duurzaamheid is echter niet alleen een lage CO2 uitstoot. Bij een duurzaam gebouw kijk je naar de locatie van het gebouw om te kijken of dit niet de natuur verstoort. Daarnaast kan je de biodiversiteit bevorderen door planten in en rondom het gebouw (zoals op het dak) te zetten en ruimte te geven voor dieren. 

 

4. transport en bouw

 

Om de CO2 uitstoot tijdens het bouwen laag te houden is het het beste om lokale materialen te gebruiken. Ook bij de verwerking van puin en afval kan lokaal verwerken veel CO2 uitstoot in het transport schelen. Tijdens de bouw zelf kan CO2 uitstoot vermindert worden door zo veel mogelijk elektrische machines te gebruiken.

 

5. onderhoud 

Als laatste is er nog het onderhoud. Door materialen te kiezen met een lange levensduur die weinig onderhoud nodig hebben hoeft er weinig vervangen te worden. Dit scheelt in materiaal en uitstoot. Voorbeelden van materialen met een lange levensduur zijn roestvrij staal, glas en beton.

 

Al met al verbaasde het me tijdens het schrijven van dit artikel hoeveel innovatie en originaliteit er al is vanuit particulieren. Als je die originaliteit zelf wilt ervaren is mijn aanrader om een kijkje te nemen bij The Greenhouse in Utrecht of The Circl in Amsterdam, twee restaurants waar zowel in het gebouw als  in het menu veel aandacht is uitgegaan naar duurzaamheid. 

 

Meer lezen over het werkbezoek bij WNF? Check ook eens dit artikel