Hoe vlinders laten zien hoe het gaat met het klimaat

Vlinders en andere insecten zijn afhankelijk van het weer en daarmee van het klimaat. Klimaatverandering kan daarom een enorm grote invloed hebben op vlinderpopulaties. Voor sommige vlinders is de stijgende temperatuur (tot op zekere hoogte) prettig, maar voor andere juist helemaal niet. In dit artikel leg ik kort uit waar dat mee te maken kan hebben.

Te vroeg uit de pop

De meeste mensen zijn wel bekend met de levenscyclus van een vlinder: van een eitje, naar een rups, naar een pop en tot slot naar een vlinder. Voor deze metamorfose hebben ze veel energie nodig en zijn daardoor afhankelijk van het weer. Vlinders zijn namelijk ectotherme dieren, wat betekent dat ze hun energie van de buitentemperatuur krijgen. Het lichaam reageert op de wisselingen in temperatuur en zet aan de hand daarvan bepaalde processen in werking.

In de winter gaan sommige volwassen vlinders in winterslaap. Deze vlinders – zoals de bekende dagpauwoog (Aglais io) – ontwaken weer bij temperaturen van 10 of 13 graden. Door klimaatverandering kan het zijn dat ze vroegtijdig ontwaken. Dit kost veel energie en vliegen kunnen ze dan nog niet. Dit kan pas vanaf 20 graden, maar ideaal is zelfs pas rond de 30 graden. Een te vroeg ontwaakte vlinder kan nog niet op zoek naar eten en verliest veel reserves. Dit maakt het moeilijker om voort te planten in het voorjaar.

Vlindermigratie

Niet alleen de levenscyclus van de vlinder wordt beïnvloed door het klimaat, maar ook het migratiegedrag. Onderzoek laat zien dat vlinders vaak op zoek gaan naar koudere omgevingen om tijd door te brengen. Zo werden er, door klimaatverandering, in het Verenigd Koninkrijk wel 89 meer vlindersoorten gevonden in de laatste eeuw. Deze soorten zijn gewoonlijk meer in Zuid-Europa te vinden. 

Echter is migratie niet zonder gevaar. Tijdens de lange reis moet de energie van de vlinder goed verdeeld kunnen worden door uit te rusten en te drinken. In hele droge klimaten met een versnipperd landschap lukt dit niet, omdat er niet genoeg natuur meer aanwezig is. Vlinders die extra gevoelig zijn voor het klimaat kunnen een goede indicatorsoort zijn – een organisme dat bepaalde kenmerken van een gebied aangeeft doordat ze alleen op specifieke plekken leven. Een voorbeeld hiervan is de Noord-Amerikaanse vlindersoort ‘Edith’s checkerspot’ (Euphydryas editha), deze leeft in een droog klimaat en is erg gevoelig voor verandering. Ze is daarom een heel belangrijke indicatorsoort wanneer het gaat over natuurbehoud en klimaatverandering.

Waardplanten van vlinders

Eenmaal aangekomen in het nieuwe gebied, is het ook nog van belang dat de vlinders hun waardplanten kunnen vinden. Dit zijn de planten waar ze hun eitjes op kunnen leggen en de rupsen van kunnen eten. Vlinders met algemeen voorkomende waardplanten, zoals rode klaver, zullen het wel redden. Maar vlinders waarvan de waardplanten veel meer afhankelijk zijn van externe factoren, zoals weinig stikstof of natte gebieden, zullen het moeilijker krijgen.

Het gentiaanblauwtje (Phengaris alcon) is hier één van. De waardplant van deze vlinder groeit alleen op de natte hei, maar daar is door verdroging nog maar weinig van over. Het gentiaanblauwtje is daarom genoodzaakt haar eitjes af te zetten op de enkele planten die er nog zijn. Het komt weleens voor dat deze planten op een laag stukje staan waardoor ze onder water komen staan. Dit maakt eitjes afzetten niet meer mogelijk. Zo komt het dus voor dat het gentiaanblauwtje kan verdrinken door verdroging.

Vlinders in Nederland

Het zou dus best kunnen dat jij dit voorjaar meer vlindersoorten zult zien doordat deze wegtrekken van de hete temperaturen in Spanje naar het meer gematigde klimaat hier. Je zou dit voorjaar eens op kunnen letten wanneer je de eerste vlinders gaat zien en bij welke temperatuur dit dan is! Of ga op zoek naar speciale soorten, zoals het kaasjeskruiddikkopje (Carcharodus alceae), dat in 2023 weer voor het eerst gezien werd sinds 2009 en zich nu steeds meer uitbreidt. Inmiddels is het zelfs weer een officiële standvlinder. 

Wat kan je zelf doen om vlinders te helpen? Je kan je tuin vergroenen en bijvoorbeeld waardplanten van vlinders planten.